13/09/2014

Çend Gotın Lı Ser Trajediya Şengalê



Dê û zarok, 1999, grafika bı asit ya lı ser metal, 14x14 cm


Gelo merıv ê çewa bıkarıbe behsa pırsgırêkên Kurdên Êzıdi û herema Şengalê bıke? Zehmet e. Zehmet e lewra pışti trajedi û jenosida despêka tebaxa isal, gelo merıv wê çewa karıbe dı nav vê êş û bırina mezın ya nû da behsa hın aliyên vê pırsê bıke? Lewra em hemû bı jenosid û trajediya Kurdên Êzıdi şok bûn, bırineki mezın ya weki bırina Zilan, Dêrsim, Helebçe û Enfalê ket nava dılê me. Ev şıkestıneki mezın e jı bo me hemû Kurdan. Her çıqas jı bo mın ji rasti ev be ji, ez dıxwazım behsa çend aliyên van pırsgırêkan bıkım û çend pırsên ku gırêdayiyê vê mıjarêne destnişanbıkım.

Gelo Kurdên Mısılman û Kurdên Êzıdi wê bıkarıbın bı hev ra, lı kêleka hev dı nav wekhevi, arami û sistemeki demokrasiyê da bıjin? Jı bo karıbın bı vi awayê bıjin pêdıviya me bı kijan çarçoveyên qanûni, rêveberi û pratikê heye, gelo minakên serketi yên navnetewi yên dı derbarê pırsgırêkên bı vi rengi da çewa nın?

Bı heman awayi gelo wê sıberoja Kurdên ne Mısılman yên weki Elewi û Yarsani (Kakayi) dı nav Kurdên Mısılman da çewa be û her wusa ji sıberoja Kurdên Şıi yên weki Kurdên Feyli û Şebekên Şıi dı nav an ji kêlaka Kurdên Mısılmanên Sunni da wê çewa be. Gelo hewcedariya Kurdan bı qanûn, rêveberi û pratikên bı kijan awayi heye? Gelo Kurdan jı bo çareditına van pırsgırêkên oli û cıvati heta nıha qenebi dı warê teorik da tu ditın û pêşniyariyan eşkerekırıne an na?

Jı sala 1991ê va, ev 23 sal ın ku hın deverên weki devera Şêxan û derûdora wê ku Kurdên Êzıdi lê dıjin dı bın desthılatdariya Kurdan da ye. Herwusa hejmareke pıçûk ya Kurdên Êzıdi lı nav bajarên Dıhok û Hewlêrê da dıjin. Gelo dı warê cıvati û komelatiyê da, dı warê wekhevi û demokrasiya dı navbera olan da, hukumetên Kurdistanê kijan qanûnan derxıstıne û van qanûnan bıcıhanine? Ew dılxwazi û toleransa ku lı Herema Kurdıstanê jı bo Xristiyanên Kurdıstanê û yên Iraqê heye (Herema Kurdıstanê rewşa Xristiyanên Kurdıstanê, jı bo xwe kırın vitrina tolerans û dılrehmiya Kurdıstanê jı bo cıvat û dewletên Rojavayê yên Xristiyan), çıma jı bo Kurdên Êzıdi me nedit? Her wusa, ev 11 sal ın ku rejima Baas hılweşiyaye û Kurd hevpar û hevkarên dewleta fedaral ya Iraqê ne û lı ser wan heremên jı Kurdıstanê veqetandi bı tevi hukumeta Iraqê, xwedi gotın û hêzên leşkeri ne, gelo hıkumeta Herema Kurdıstanê û hukumeta navendi ya Iraqê (ku Kurd ji beşek vê hukumetê ne) dı van 11 salan da jı bo xususiyetên herema Şengalê, jı bo parastın, wekhevi, mafên oli û yên demokratik yên Kurdên Êzıdi çı gavan avêtın?

Bersıvên pıraniya van pırsan hıma bêje negatif ın. Bêxemi û ditına “ka em bınêrın wê çewa here” karekterên sereke yê wan salên derbasbûyi ne. Kurdên Êzıdi bûn hemwelatiyên dı dereceya dıduyan an ji sısêyan ya herema Kurdıstanê û Iraqa federal.

Dı hılbıjartınên ku dı bıhara 2014 da lı Iraqê û lı Kurdıstanê pêkhatın, hêza cıvati ya partiyên Kurdan lı Herema Kurdıstanê û lı heremên Kurdıstanê yên veqetandi da eşkerekır. Lı Kerkukê jı 8 parlementerên Kurdan, YNK 6 kursiyan û PDK ji tenê 2 kursiyan bıdestxıst. Lı parêzgeha Diyala ku heremên Kurdıstanê yên weki Xanıqin û Celawla ji dıkebın nav da, Kurdan 2 parlementeran derxıst û ew ji bûn para YNK. Herçi parêzgeha Musılê ye ku herema Şengalê ji dıkebe nav da Kurdan 8 parlementeran derxıst û jı vana ji 6 bûn para PDK û 2 ji para YNK. Par dı hılbıjartınên her 3 parêzgehên Herema Kurdıstanê da PDK 38 %, Tevgera Goran 24 % û YNK ji 18 % jı dengan sıtandıbûn, lê dı hılbıjartınên parlementoya Iraqê da YNK bı xêra hêza xwe ya cıvati ya Kerkûk û Xanıqin û Celawlayê, lı pışti PDK ya ku hêza yeka ye, bû hêza dıduyan û Tevgera Goranê ji daket rêza sısêyan yên Kurdan. Lı anagorê hılbıjartınên berê yên parlementoya Iraqê, PDK hınek hêza xwe wendakır û YNK ji zêdekır.

Ez çıma behsa hılbıjartınên Herema Kurdıstanê û ya parlementoya Iraqê dıkım, çı têkıliya encamên hılbıjartınan bı trajediya Kurdên Êzıdi ra heye? Ez ê lê bıxebıtım da ku jı van têkıliyan bıgıhijım hın ditınan. Trajediya Kurdên Êzıdi herçıqas bı awayê gışti bı sistema ku ev 23 sal ın ku lı Herema Kurdıstanê lı ser hukım e va têkilidar be ji, berpırsiyari û gunehê heri mezın lı ser stûyê PDK ye. Jı ber vê yekê ez dıxwazım behsa hın aliyên sereke ya politikaya PDK bıkım.

PDK-Iraq dı sala 1946 a da avabû. Serokê karizamatik yê vê partiyê Mele Mıstefa Berzani Kurmanceki jı devera Berzan bû. Kurmanc derdora 2 jı 5 an jı nıfûsa Kurdên başûra Kurdıstanê ne. Dema ku dı sala 1918 da İngıliz Iraqê û başûrê Kurdıstanê işkalkırın û bı peymana Lozanê, vê perçeya Kurdıstanê dı bındestê İngilizan da ma û dûra ji dı nav Iraqa ku dı sala 1927 a da avabû da ma, kemalistên hevkarên İngilizan, jı İngilizan daxwazkır da ku tenê zaravayê Sorani dı Iraqa nû da wek zımane kurdi were naskırınê. Mın heta nıha tu dokumentên vê daxwaza Tırkan jı İngilizan neditiye û nexwendiye, lê hışê mın jı mın ra dıbêje ku ev wusa bûye. Lewra pışti peymana Lozanê (1923) lı bakûrê Kurdıstanê û lı Tırkiyê bı her du zaravayên xwe va, zımanê kurdi hate qedexekırınê. Dewlata Tırkan dı pêvajoya çareserkırına “Pırsgırêka Musılê” da ku dı sala 1925 da bı lıhevhatına dewletên Tırkiye û Britanyayê bıdawibû, vê daxwazê jı İngilizan kır, jı ber ku zaravayê Sorani lı bakûrê Kurdıstanê nedıhat axaftınê û bı vi awayi wê nıkarıbû bıbûya palpışta zaravayên Kurmanci û Kırdki (Zazaki, Dımıli), jı bo başûrê Kurdıstanê zaravayê Sorani hate tayinkırın. Soran derdora 3/5 û Kurmanc ji derdora 2/5 nıfûsa başûrê Kurdıstanê ne. Bı vi awayê zaravayê Sorani lı başûrê Kurdıstanê lıxwexıst û geşbû. Bû zaravayê weşan, perwerde, radyo û Tv û hwd. Kurmanci û her wusa ji Hewrami dı bın siya zaravayê Sorani da baskşıkesti man. Ev baskşıkestın ne tenê dı ew warên ku dewleta Iraqê pêradıbû da dıqewımi, dı heman demi da dı nav ronakbır û weşanên partiyên Kurdan yên legal û illegal da ji hebû. Nıviskari, ronakbiri û siyaset lı ser bındesti û stûxwawiya zaravayê Kurmanci û serdestiya zaravayê Sorani pêkhat.

Muxalefeta ku dı nav PDK- I ê da lı hımberê serokatiya M. Mıstefa Berzani şaxveda, bı pêşengiya İbrahim Ehmed û zavayê wi Celal Talebani û gelek qadırên di pêkhat. Karektereki sereke ya vê muxalefetê, zaravayê Sorani bû, ango yek jı sedemên sereke ya perçebûna PDK- Iraqê, reaksiyona soraniaxêvan ya lı hımberê serokatiya kurmanciaxêvan bû. Çewa dıbû ku Kurmanci bındestê Sorani be û beşeki mezın ya rêveberi û her wusa ji serokê partiyê jı Kurmancan be!

Pışti muxalefeta dûr û dırêj ya İbrahim Ehmed û Celal Talebani, dı sala 1975 a da YNK avabû. PDK û YNK bûn 2 hêzên dıjhev û rıkaber û her wusa ji wan vê politikaya xwe dı politikaya hevkariyi û mudaxaleyan ya dı perçên dın yê Kurdıstanê da ji ajotın. Wek minak, ez texmindıkım ku, dı sala 1978 a da perçebûna tevgera Rızgariyê lı bakûrê Kurdıstanê û avakırına Ala Rızgari, operasyoneki YNK a lı ser Rızgariyê bû. Her wusa tê gotın ku Necmettin Büyükkyayê ku yek jı qadırên rêza pêş ya dı nav KİP (bı zımanê tırki Partiya Karkerên Kurdıstanê) ê da bû, dı heman demi da, bêyi ku partiya wi zanıbe, endamê komita navendi, an ji politburoya YNK bû! Dı despêka salên 1980 yan da bı “hevkariya statejik” dı navbera PDK û PKK ê da hebû û bı xêra vê hevkariyê PKK dı sala 1984 a da lı bakûrê Kurdıstanê dest bı şerê çekdariyê kır. Dı salên di da geh YNK û geh ji PDK lı hımberê yê di bı PKK ra hevkariyê kıriye.

Ev balansa 3/5 û 2/5 an û vê perçebûna PDK-Iraqê dı mıjara zaravayên Sorani û Kurmanci da, PDK-I dizaynkır. PDK-I wek politikaya siyaset û weşanê gıraniya xwe da zaravayê Sorani û zaravayê Kurmanci ihmalkır.

Lı vır ez dıxwazım behsa biranineki hêja Sıdqi Hırori, yê bı navê “Xebat û çapkırına berhema yekê bı kurdiya kurmanci” bıkım. S. Hırori behsa wê yekê dıke ku pışti şıkestına 1975 a heta sala 1984 tu pırtûk û belavokên serokatiya PDK Iraqê bı zaravayê Kurmanci derneketıbû. S. Hırori sedema vê qedexeya de-fakto ya lı ser Kurmanci bı vê yekê ra gırêdıde: “Çı kesi jı serkırdayetiyê ji bı zımanê xwe, jı zardevê xwe behsê qedexekırına lı ser kurdiya kurmanci nekır, lê ez bı xwe jı wan mınaqeşe û tevgeran û jı paşxaneya siyasi lı Kurdıstanê têgehiştım ku PDK-Iraqê, jı ber ku rêberên wê kurmanciaxêv ın, dıxwaze xwe jı tuhmeta behdinçiyê ya ku hınek kes û ali wê pê tuhmetbar dıkın bıparêze û wê fersendê nede dest hevrıkên xwe dı YNKê de ku wê lı dıji bı kar bıinın.” Dı vê nivisa xwe da S. Hırori behsa serpêhatiya weşandına berhema pêşi ya bı zaravayê Kurmanci lı çapxaneya merkezi ya partiyê, lı çapxaneya Xebatê da dıke, dıbêje ku dema ku wan bı pışgıriya Felekedin Kakeyi ku ew bı xwe berpırsiyarê beşê ragıhandınê ya partiyê bû, diwana yeka ya helbestên Qadır Qaçaxi ya bı navê “Bızav” çapkır (Q. Qaçax hıngê kadırê PDK-Iraqê û berpırsiyarê Komiteya Parti bû lı bajarê Nexedeyê lı rojhılatê Kurdıstanê) hesabnekırıbûn ku wê çı qiyamet rabıbe. S. Hırori jı bo F. Kakeyi wusa dıbêje: “Herçend Felekedin Kakeyi endamê politbiroyê bû, lê dı brıyarên xwe de, dı pırsgırêkên jı vi rengî de, guhdariya xwe û rastiya heyi dıkır. Wi dıgot, kurmanci ji kurdıya xelkê me ye û dıvê ew ji wek soranıyê bıhê parastın û dewlemend kırın û berhem pê bıhên belav kırın.”

Pırtûk jı ber ku bı zaravayê Kurmanci ye, pışti çapkırınê jı aliyê rêveberiya partiyê va tê qedexekırınê. S. Hırori, ku ew bı xwe dı redaksiyona Radyoya Dengê Kurdıstanê û beşê ragehandınê yê PDK-Iraqê dexebıtiye, jı bo protestokırına vê qedexekırınê istifaya xwe dıde partiyê. Jı vê nıvisa S. Hırori em fêhmdıkın ku parti paşê vê qedexekırına xwe sıstdıke û bı vi awayi heta dereceyeki rê lı ber weşandın û belavkırına weşanên bı zaravayê Kurmanci vedıbe.

Çewa ku em dızanın, hêz û gıraniyeke mezın ya PDK dı nav Kurmancên başûrê Kurdıstanê da heye. Derdê sereke yê PDK bû ew yek ku hêza xwe dı nav Soranên başûrê Kurdıstanê da ji zêdebıke. Lewra hêza sereke ya YNK dı nav soraniaxêvan da bû. PDK xweyê wê his û tevgerê bû ku dıgot “çewa be Kurmanc pıştgırên mın ın, dıvê ez hêza xwe dı nav soranan da zêdebıkım” Ev politikaya xemsari û ihmalkırına zaravayê Kurmanci, bı xwe ra xemsari û ihmalkırına xelkê kurmanciaxêv û heremên Kurmancan ji bı xwe ra ani.

Dema ku em lı pratika meydani dınêrın, ku em hılbıjartına pêşi ya 50 % hesabnekın, dı van 23 salên dawi da PDK hêza xwe lı 2 parêzgehên Herema Kurdıstanê zêdekıriye. Lı Hewlêrê gıhiştiye derdorê 50% ya dengan û lı Slêmaniyê ji jı gelek kêmtır gıhiştiye derdora 10 -12%ya dengan. Herçi parêzgeha Dıhokê ya kurmanciaxêvan e, lı wır hêza PDK lı derdora 75% ye û lı wır YNK lı pışt Yekgırtûya İslami bı derdora 7-8%, hêza sısêyan e.

Ev ihmalkırına zaravayê Kurmanci û Kurmanciaxêvan encameki wusa bı xwe ra ani ku dı warê xızmet û projeyan da parêzgeha Dıhokê bı anagorê Hewlêr û Slêmaniyê paşvabımine. Lı gelek deverên Behdinan xelk dı warê xızmetê da (rê, av, nexweşxane û hwd.) gazından jı hukumeta Herema Kurdıstanê dıke, lê dı hılbıjartınan da disa dıçe dengê xwe dıde PDK.

Herçi warê perwerdeyê ye, dı heremên Kurmancan da ji serdestiya zaravayê Sorani dıdome, hêji xwendına peymangeh û zaningehan bı zaravayê Sorani ye. Xemsariya jı bo pejırandına alfaba kurdi ya bı herfên latini her jı vê pışgıri an ji dopingkırına zaravayê Sorani tê. Dı warê weşanê da, serdestiyeki mezın ya zaravayê Sorani lı ser TV, rojname, kovar û malperên internetê da heye.

Çewa ku mın got, lı heremên Kurdıstanê yên “veqetandi” da, dı hılbıjartınên isal da xwıyakır ku lı Kerkûkê hêza heri xwırt ya Kurdan YNK ye û jı 12 kursiyên parlementoya Iraqê ya vi bajari 6 bûn para YNK û tenê 2 bûn para PDK û lı parêzgeha Musılê da Kurd bûn xwediyê 8 kursiyan, jı vana 6 bûn para PDK û tenê 2 bûn para YNK. Her wusa lı parêzgeha Diyala, bı xêra bajarên Kurdan yên lı Germiyan (Xaneqin, Celawla û deverên dın) Kurdan 2 kursiyan qazanckır û ev ji bûn para YNK. Tıştê balkêş ew e ku, dı heremên jı Kurdıstanê “veqetandi” da ne Tevgera Goranê û ne ji partiyên İslami yên Kurdan nebûn xwedi tu hêzeki muhim. Lı van hereman, disa weki demên berê, PDK û YNK bûn 2 hêzên sereke yên tenê.

Çewa ku dı hılbıjartınên berê yên parlementoya Iraqê û yên parêzgehan da ji xwıyakırıbû, cardi xwıyakır ku Kurdên Êzıdi ku bı sedhezaran lı parêzgeha Musılê da dıjin, pıştgırên PDK ne. Çewa ku hêzeki xwırt ya PDK lı Behdinan heye, hêzeki wusa xwırt ji lı parêzgeha Musılê dı nav Kurdên Êzıdi (yên Kurmanc) da heye. Nexwe anagorê stratejiya PDK, ku ew, en hındık ev 50 sal ın ku pêdıviyên vê stratejiyê pêktine, dıviya PDK berê xwe û gıraniya xwe bıdaya Kerkûkê. Kerkûk ne tenê jı bo dengderên wê muhim bû, her wusa ji, jı bo çavkaniyên xwezayi (petrol û gaz) gelek muhim bû, ku ev çavkani dı sistema partiti û gendeliya ku lı ser aboriya başûrê Kurdıstanê serdest e, gelek muhim bû. Dıvê bê gotın ku PDK û YNK jı berê va jı hêza xwe ya dı Musıl û Kerkûkê haydar ın û pışti sala 2003 ya, bı rêya hılbıjartınan ev hêz tên teyidkırınê.

Pışti ku DAİŞê dı 9ê hezirana 2014 a da bajarê Musılê dagırkır û leşkerên Iraqê jı heremên Kurdıstanê yên jı Kurdıstanê veqıtandi paşvakışiyan, hêzên Pêşmerge beriya ku DAİŞ bıgıhije van hereman, kontrolkırına van hereman gırte destê xwe. Bı vi awayê hıma bêje madeya 140 ya destûra Iraqa federal bıcihat. Herema Kurdıstanê 40% mezıntır bû û dırêjeyiya sınorên Kurdıstanê bı heremên dı bın kontrola DAİŞ bûn derdorê 1050 km û dırêjayiya sınorên Kurdıstanê bı Iraqê ra derdorê 25 km man.

Mın got, anagorê stratejiya van 50 salên dawi, dıviyabû PDK berê xwe û her wusa ji nıha hêza xwe ya leşkeri bıdaya Kerkûkê, çewa be Kurdên Musılê pıştgırên wê ne. Wusa ji kır.

Jın 2, 2012, krayon, 24x17 cm


Pışti ku DAİŞê daket ber bı navenda Iraqê û nêzikê Bexdayê bû, dı 3 yê tebaxa 2014 da vêca berê xwe da herema Şengalê. Herema Şengalê, dı nav heremên Kurdıstanê yên veqetandi da, ya heri zêde durê Herema Kurdıstanê ye. Dı demeki gelek kın da bajarê Şengalê ji dı nav da hemû deverên bakûr û bakûrêrojavayê bajarê Musılê gırtın. Her çıqas hınek hêzên pıçûk yên Pêşmergeyan berxwedabe û Êzıdiyan parastıbe ji, berxwedaneki mezın, ciddi û jıdıl yên hêzên Pêşmerge lı her deveri pêknehat. Pıraniya xelkê vê devera mezın ya Şengal û Zımarê (ku pıraniya runıştvanên van deveran Kurdên Êzıdi ne û her wusa Kurdên Şebek (yên Şıi û Sunni) û Kurdên Mısılman û her wusa ji Erebên bıcıhkıri û Tırkmen ın), jı bo karıbe jı hovitiya Dewleta İslami ya Iraq û Şamê bıfılıte berê xwe dane çiyayê Şengalê, sınorên başûrê rojavayê Kurdıstanê û parêzgeha Dıhokê. Bı hezaran Kurdên Êzıdi bı destê DAİŞê va hatın Kuştın û bı hezaran jın û keçên Êzıdiyan bı dil ketın destê wan. Bı sedhezaran Kurdên Êzıdi dı kele-kela havinê da bı deşt û çiya ketın.

Erebên ku lı Kurdıstanê lı gundên kêlaka gundên Kurdên Êzıdi dıjiyan, an ji dı heman gundi da bı hev ra dıjiyan. bûn aligır û rehberên DAİŞê û dı kuştın û talanê da bûn hevkarên wan. Dıbe ku dı hın gundan da hejmareki kêm Kurdên Mısılman û her wusa ji Kurdên Êzıdi ji alikariya DAİŞê kırıbın û bı kuştın û talanê rabûbın.

Deme ku DAİŞ avêt ser herema Şengal û Zımarê û xıst bın kontrola xwe, dı heman demi da bajarokên Mexmûr û Celewlayê û çend deverên dın ji dagırkır û êrişan bır ser hın navçeyên Kerkûkê.

Pışti vê rewşa nû û pışti ku DAİŞ derdorê 40 km nêzıkê Hewlerê bû, Amerika bı balafırên şer êrişan bır ser armancên DAİŞê û bı pışgıriya êrişên esmani yên Amerikayê, Pêşmergeyan Mexmûr pışti 3 rojan rızgarkır. Amerika û gelek dewletên dın yê cihanê eşkerekırın ku wê alikariya leşkeri û mırovi bıdın herema Kurdıstanê. Jı nıha va gelek çekên nû û “pêşketi” gıhiştıne Herema Kurdıstanê. Ev çek, bê daxwaza hukumeta demki ya Maliki gıhiştın Kurdıstanê. Hêzên Pêşmerge bı pışgıriya hêzên esmani yên Amerikayê lı parêzgeha Ninovayê êrişê DAİŞê kırın û pışti bendava Musılê, hın nehiye û dehan gundên rojavaya bendavê ji rızgarkırın.

Çewa ku mın got, dema ku DAİŞê avêt ser herema Şengal û Zımarê kêm jı hêzên Pêşmergeyan berxwedan, pıraniya hêzên Pêşmergeyan yên lı van deveran berxwenedan, hın jı wan ji bı tevi xelkê berê xwe dan çiyayê Şengalê û başûrêrojavayê Kurdıstanê. Lê derdorê hezar Kurdên Êzıdi yen çekdar, ku pıraniya wan endam û alıgırên PDK ne, jı bo parastına xelkê û parastına perestgehên Êzıdiyan bı tevi Êzıdiyan xwe spartın çiyayê Şengalê. Qasımê Sımêr, Qasım Şeşo û bı sedan mêrxasên Êzıdiyan, nehıştın ku DAİŞ xwe bıgıhine çiyayê Şengalê. Jı başûrêrojavayê Kurdıstanê hınek hêzên pıçûk yên PKK (YPG) derbasi çiyayê Şengalê bûn û bı hevkariya Êzıdiyên çekdar koridoreki jı rojavayê çiyayê Şengalê ber bı başûrê rojavayê Kurdıstanê hatevekırınê. Bı rêya vê koridorê hejmareki gelek mezın yên Êzıdiyan derbasê başûrêrojavayê Kurdıstanê bıbın û jı wır ji vegeriyan başûrê Kurdıstanê. Lê PKK nehış û nahêle da ku alikariya leşkeri û Pêşmerge lı ser başûrêrojavayê Kurdıstanê here çiyayê Şengalê û jı wır ji eniyeki şer jı bo rızgarkırına bajarê Şengalê û derdorê wê vekın.

Dı nav vê trajediya Kurdên Êzıdi da, karektereki sereke yê PKK disa derket meydanê. PKK vê trajediyê û şıkestınê jı bo xwe wek fırset dit da ku bı propaxendeki bêbext êrişê bıbe ser Pêşmerge û PDK. Bêguman zaafiyet, sısti, kêmasi, ihmalkari û suncên hınek hêzên Pêşmerge yên herema Şengalê hene. PKK bı rêya TV, malperên internetê û rojnameyên xwe dest bı propagandayeki dıji itibara Pêşmerge, PDK û rêveberiya Herema Kurdıstanê despêkıriye. Jı Kurdên Êzıdi yên Şengalê yên ku bı rojan şerpezebûne, bırçi û ti mane ra dıbêje ku “Pêşmerge reviya û we tenê hışt”, “em ê we bıparêzın”. PKK dıxwaze xwe lı herema Şengalê bıcıhbıke. Hêzên 20-30 gerillayan dışine lı ser çiyayên Dıhokê û dı TV yên xwe da dıbêjın ku vayê ”em hatıne Dıhokê bıparêzın”! Bı heman awayê dıbêjın ku vayê em perestgeha Laleşê ji dıparêzın! Dı rastiyê da hewcedariya Dıhok û Laleşê bı parastına PKK tune ye û lı van devaran hêzên Pêşmergan hene û her wusa ji ev dever jı aliyê DAİŞê va nayên tehditkırın. PKK dızane çı dıke, lê kesên ku baweriya xwe bı van derew û dezinformanyonan tinın, nızanın ka çı dıkın. (Dı 31/8/2014 da nûnerê Mirê Êzıdiyan û Meclisa Rûhani ya Êzıdiyan eşkere kır ku, jı xeyni hêzên Pêşmerge tu hêzeke dın parastına perestgeha Laleşê nake.)

Plan û projeyên PKK lı ser Kurdên Êzıdi wê Kurdên Êzıdi û başûrê Kurdıstanê ber bı sıberojeki nediyar û kaotik va bıbe. Wê yekitiya Kurdên Êzıdi bı xwe bıkebe nav xeterê. PKK ya ku lı bakûrê Kurdıstanê jênehat da ku gundeki Kurdên Êzıdi ji bıparêze û dı nav şerê PKK û dewleta Tırkan da, çewa ku 4-5 hezar gundên Kurdên Mısılman û Elewi hatın şewıtandın û xırakırın û bı milyonan Kurd dev jı warê xwe berdan, her wusa ji hemû gundên Kurdên Êzidiyan jı aliyê dewleta Tırkan va hatın valakırın û hıma bêje hemû Kurdên Êzıdi yên bakûrê Kurdıstanê barkırın û çûn Almanyayê. PKK nıha bı rêya TV û çapemeniya xwe, xwe wek fedayi û parastvanê Kurdên Êzıdi nişandıde. PKK dıxwaze lı ser trajediya Kurdên Êzıdi hesebên xwe yên berfırehkırına tesir û hêza xwe dı nav Êzıdiyên şerpezebûyi da pêkbine. Kurdên Êzıdi yên ku lı başûrêrojavêyê Kurdıstanê da mane û dı kampa Newrozê da hatınebıcikırın û yên ku derbasi bakûrê Kurdıstanê bûne, wê jı bo van niyet û hesabên PKK bıbın nêçireki rıhet.

Dı nav Kurdên Êzıdi da, dı warê leşkeri da, hêz, tevger û lıva Qasımê Sımêr, Qasım Şeşo û bı dehan qadırên rêza pêş ya berxwedana Şengalê ku wan bı tevi sedan Kurdên Êzıdi yên çekdar, Êzidiyên Şengalê parast û her wusa ji tevgera Meclisa Rûhani ya Êzıdiyan, wê nişanê me bıde ka heta çı dereceyi cıvata Êzıdiyan bıkebe bın bandora propaxandaya PKK.

PKK dı salên 1990an da lı başûrê Kurdıstanê bı navê PAK (Partiya Azadiya Kurdıstanê) “partiki” gırêdayiyê xwe avakır. Pışti çend salan, dı nav bêdengiyê ev “parti” hate betalkırın. Pışti çend salên di, vê carê bı navê PÇDK (Partiya Çareseriya Demokratik ya Kurdıstanê) “partiki” dın avakır. Ev PKK bı xwe ye. Dı hılbıjartınên demokratik yên ku par lı başûrê Kurdıstanê da pêk hat, PÇDK derdora 3.500 dengan sıtand. Hêza PKK ya dı nav xelkê başûrê Kurdıstanê da ev e. Ez pê baş nızanım, lê ez dıbêm qê PÇDK beşdarê hılbıjartınên ku isal jı bo parlementoya Iraqa federal çêbûn, nebû û pıştgıriyê da YNK. Jı xwe ev qederek wext e ku nêzikbûneki dı navbera YNK û PKK da heye. YNK disa dıxwaze vegere serdema wi “şerê sar” ya dı navbera PDK û YNK da. Hêvidıke ku bı xêra vi “şerê sar” wê tesira Tevgera Goranê lı ser xelkê kêmbıke, da ku disa bıbe raqıba yekane ya PDK û bı awayi qenebi lı bajarê Slêmaniyê û Kerkûkê da bı ya xwe bıke. Bı êrişên xwe yên lı ser itibara PDK da, PKK xızmeta vê stratejiya YNK dıke. YNK ji mıl û rol dıde PKK û PKK dawetê hın eniyên şer dıke. Ev rola ku dıxwaze PKK lı başûrê Kurdıstanê bıleyze, bı politikayên dewletên İran, Iraq, Suriye û Tırkiyê va ji têkılidar e.

Pêşmergeyên Partiyên Rojhılatê Kurdıstanê dı bın alaya Kurdıstanê da jı bo demeki kın beşdarê şerê dıj lı DAİŞê bûn û amadekariya xwe jı bo şer eşkerekırın. Her wusa ji bı sedan Kurdên her sê perçeyên Kurdıstanê wek xwebexş tevi Pêşmergeyan bûne.

Çewa ku tê zanin pêdıviya hêzên Pêşmerge bı çekên nûjen û “pêşketi” hene, gelek dewletên Rojava soza şandına van çekan dane Herema Kurdıstanê û jı nıha va gelek çek gıhiştıne Kurdıstanê û eniya şer. Bı van çekan wê heremên Kurdıstanê yên dı bındestê DAİŞê da werıne rızgarkırın. Herema heri mezın ya ku jı aliyê DAİŞê va dagırkıri ji herema Şengal û Zımarê ye ku pıraniya rûnıştvanên wan Kurdên Êzıdi ne û yên mayin ji Xristiyanên Asûri û Kıldani, Kurdên Şebek yên Şıi û Sunni, Kurdên Mısılman û Turkman nın. Hıkumeta demki ya Maliki nedıxwest ev çek bıgıhije Kurdıstanê. Bı awayeki gışti, bı Şıi û Sunniyên xwe va, Erebên Iraqê naxwazın ev çek bıgıhije destê Pêşmerge. PKK ji jı şandına van çekên nû nerehet e, lı Almanyayê dest bı kampanyayê kırıye da ku hıkumeta Almanyayê van çekan neşine jı bo Pêşmerge. Gelo PKK çıma naxwaze bı van çekên nûjen Pêşmerge şerbıke û Şengalê rızgarbıke? Jı ber ku Şengala jı aliyê pêşmerge va rızgarbûyi, vegerina Kurdên Êzıdi lı ser mal û mılkên xwe û alikariya navnetewi jı bo vejin, pêşvebırın û geşepêdana herema Şengalê, wê hesap, plan û manevrayên PKK lı ser pışta Kurdên Êzıdi têkbıbe. Her wusa PKK pê dızane ku ev çekên nûjen wê pışti rızgarkırına Şengalê ji dı destê Pêşmerge da bımine û wê dı sıberojê da ji Pêşmerge bı van çekan axa Kurdıstanê lı hımberê her êrişi bıparêze. Dema ku başûrê Kurdıstanê bıryara serxwebûna Kurdıstanê bıde, hıngê Pêşmergeyên ku ev çekên nûjen dı dest da û şarezayê van çekan bûne, wê karıbe lı hemberi her hêzi Serxwebûna Kurdıstanê baştır bıparêze.

Dıvê Kurdên Êzıdi bı PKK nexapın û baş bızanıbın ku, ku sıberojeki ronak ya bı maf û wekheviyê jı bo wan hebe, ev yek wê lı başûrê Kurdıstanê û lı herema Şengal û Şêxan da pêkwere. Ev sıberoj, bı beşdarbûna wan a aktiv, wê bı hêzên siyasi yên başûrê Kurdıstanê ra pêkwere. Ne PKK, lê rêveberiya başûrê Kurdıstanê hêza rewa ya başûrê Kurdıstanê ye. Ev hêza rewa, bı siyaseta xwe ya serwext û demokratik jı aliyê dewlet û cıvata navnetewi va bı itibar û qedr tê naskırınê. Her ev rêveberiya başûrê Kurdıstanê, jı bo iqtidar û serweriya mıletê Kurd lı ser Kurdıstanê, gavan ber bı serxwebûna Kurdıstanê va davêjın. Dıvê Kurdên Êzıdi dı nav sıberoja başûrê Kurdıstanê da jı bo xwe xwedi gotın û mafan bın. Ev sıberoja maf, wekheviya oli û cıvaki, sistema demokrasiyê, dıvê bı beşdarbûna Kurdên Êzıdi pêkwere. Ev sıberoja ronak bı PKK pêknayê.

PKK ku jı bakûrê Kurdıstanê derket, jı bo Kurdên bakûr ne baweri û pratika demokrasiyê û edaletê pêkani û ne ji jêhat ku gundeki bakûrê Kurdıstanê rızgarbıke û bıparêze. PKK bı daxwaza “Kurdıstana serbıxwe û yekgırti” berê bı hezaran Kurdên bakûr û Kurdên Efrinê, Kobani, Qamışlo û Dêrıkê da çiyayên bakûrê Kurdıstanê û ew lı wır hatın Kuştın. Nıha ji PKK bûye dıjmınê serxwebûna Kurdıstanê û berê xort û keçên bakûrê Kurdıstanê daye “kantonên Rojava”. Dıvê xort û keçên Êzıdiyan ji nebın goriyên vê politikaya şaş û bê aso ya PKK. Dı vi wari da berpırsiyariyeke mezın dıkebe ser mılên rêveberên oli, siyasetvan û ronakbirên Kurdên Êzıdi. Dıvê bıbinın ku, ka PKK bı şerê xwe yê 30 sali û pışti bı dehan hezaran kuştın û wêrankırına bakûrê Kurdıstanê nıha gıhişte kê derê. Serokê PKK yê ku dı destê Tırkan da ev 15 salın ku gırti ye, heta 3 sal beriya nıha ji bûbû heyran, pıştgır û dılxwazê Atatürk û kemalizmê û nıha ji (pışti operasyonên hıkumeta İslamist ya Erdoğan ya lı ser fermanberên Tırk ên lı ser rêxıstına ya bı navê Ergenekonê), jı me ra behsa “bıratiya islami ya Kurd û Tırkan ya hezarsali” dıke û her wusa ji dıji avakırına dewleta Kurdıstanê ya serbıxwe ye.

Ez lı vır behsa du bûyerên rev û koçberiya Kurdan bıkım. Dı despêka bıhara sala 1991 a da, pışti şıkestına Iraqa Saddam ya dı şerê Kuveytê da, Kurdên başûrê Kurdıstanê serihıldan û bı alikariya Pêşmergeyan bajarê Kerkûkê ji dı nav da pıraniya heremên başûrê Kurdıstanê rızgarkırın. Lê pışti demeki kın Saddam berê xwe da Kurdıstanê û dest bı komkujiyan kır. Hıngê bı milyonan Kurd berê xwe dan bakûr û rojhılatê Kurdıstanê û lı “sınorên” dewletên Tırkiyê û yên İranê qelıbin. Her çıqas jı mecbûriyetê van her du dewletên dagırkerên Kurdıstanê “sınorên” xwe vekırın û bıvê-nevê Kurdan “qebûl”kırın ji, van du dewletan dı nav Kurdên şerpezebûyi da propaxandaya “Pêşmerge we fırot, pêşmerge we neparast, ” nekırın, jı wan nehat ku bıkın. Bê guman ev qebûlkırın ne qebûlkırıneki dostane û jıdıl bû. Her wusa, dı salên 1990 an da bı dehhezaran Kurdên gundên Hekkariyê jı ber zılma dewleta Tırkan û bı xwesteka PKK yê berê xwe dane başûrê Kurdıstanê (heremên dı bın kontrola Iraqa Saddam da) û pışti çend kampan, dı dawiyê da lı bajarokê Mexmûrê bıcıhbûn. Ne PDK, ne YNK û ne ji tu hêzeki dın yê Kurdıstanê jı vi xelkê “penaber” ra negot “PKK we neparast”, “PKK bû sedem ku wun dev jı mılk û malên xwe berdın” Ev minak pivanên exlaki yên PKK û partiyên dın yên Kurdıstanê nişanê me dıde. PKK nıha bûye tacırê êş û azara Kurdên Êzıdi.

Hêzên Pêşmergeyên Kurdıstanê vayê gav bı gav herema Şengalê rızgardıkın. Pışti demeki ne dûr wê tevayiya herema Şengalê û deverên dın yên Kurdıstanê rızgarbıbe. Wê pıraniya Êzıdiyan disa vegerın ser mal û mılkên xwe. Dıvê rêveberiya Herema Kurdıstanê jı vê jenosid û trajediyê dersên pêdıvi derinın. Dıvê sistema perwedekırın û rêveberiya Pêşmergeyan were rexnekırın. Ku em şerên PDK û YNK yê “brakujiyê” û şerên PDK û YNK bı PKK ra hesabnekın, Pêşmerge jı sala 1991 û vır va şerê Iraqê nekıriye û pıraniya Pêşmergeyên beriya salên 1991 a ji,jı xwe teqautbûne. Xwıyakır ku, dı dema êrişên DAİŞê da lı cıhên ku fermanberên Pêşmergeyan berxweda, Pêşmerge ji baş berxweda û lı cıhên ku fermanber berxwenedan Pêşmerge ji berxweneda. Bı anagorê sernıviskarê rojnama Rûdawê Ako Mıhemed ku dı nıviseki xwe da dıbêje, “lı başûrê Kurdıstanê 430 hezar personelên bı mıaş yên gırêdayiyê Wezerata Pêşmergeyan hene. Gelek kes jı ber ku bı rêkûpêk jı cıheki mıaş nastine, jı bo mıaş bıstinın dıçın qeyda xwe ya Pêşmergetiyê dıkın. Jı ber ku hejmara Pêşmergeyên perwerdebûyi kêm ın, hın berpırsiyar mecbûr man da ku parastvanên xwe rêkın eniya şer...Lewra anagorê hın dokumentên ku beriya ku Hukumeta Kurdıstanê (ya nû - S. B.) wereavakırınê hatın weşandın da, tê behskırın ku dı Wezerata Pêşmergeyan da gendeli û belawelabûn hebûye”. (Rûdaw/24/08/2014) Ev hıjmara mezın ya Pêşmergeyan û ev tralti û bêperwerdayi sedemeki dın yê trajediya Şengalê ye. Serokê Herema Kurdıstanê jı bo peydakırın û cezakırına vê şıkestına Şengalê komiteyeki lêpırsinê avakıriye. Dıvê Kurdên Êzıdi daxwazbıkın da ku endameki vê komiteyê Kurdeki Êzıdi be. Her wusa, jı bo ku komkujiya Kurdên Êzıdi lı seranserê cihanê wek jenosid werenaskırınê, dıvê hıkumeta Herema Kurdıstanê xebateki berdewam bıke.

Pira mın, 1989, pênus, 24x16 cm


Jı aliyê di va wek pırs dıvê em jı xwe bıpırsın ku, “ Gelo ku pıraniya xelkê herema Şengalê ne Kurdên Êzıdi, lê ku Kurdên Mısılman bûna, dı dema despêka êrişên DAİŞ ê da, wê hêzên Pêşmergeyan xwediyê heman refleks û pratikê bûna?” Ez bı xwe bı dıleki rıhet nıkarım bersıva vê pırsê bıdım. Lewra Kurdên Êzıdi jı xwe dı çavên Kurdên Mısılman da pıçûk dıhatın ditın, jı xwe Kurdên Êzıdi bê statu û wek hemwelatiyên dı dereceya dıduyan lı Herema Kurdıstanê dıjiyan. Jı xwe ola İslamê tesireki xwırt lı ser cıvatê dıke û hızra netewi ji dı nav cıvat û sistemeki da ku jı hılberina xwemali dûrketiye û dıxwaze bıbe “Dubai ya dudiyan” qederek qels e. Ev cıvat bûye muptelayê rêzefilmên Tırkan yên bêqalite.

Ez dıxwazım du gotınan lı ser pratika DAİŞê lı hımber Kurdên Êzıdi bêjım: Gelek kes jı xwe an ji jı derdora xwe dıpırsın “ma qê ev e İslam” û bı xwe ji bersıva xwe dıdın û dıbêjın “na ev ne İslam e, tu têkıliyên wan bı Mısılmantiyê ra tune ye” Ez bı xwe wusa nafıkrım. Minak û tecrubeya DAİŞê wê yekê jı me ra eşkeredıke ka ola İslamê çewa belavbûye û dı nav 100 salan da çewa jı Mexribê gıhişt ta Asya Navin. Dı İslamê da tolerans jı bo olên dın tuneye. Dı vi wari da heta dereceyeki toleranseki pıçûk jı bo olên “Beni İsrail” yên weki Cıhuti û Xristiyani heye. İslamistên Dewleta İslami, ev hovitiya ku lı Kurdên Êzıdi kırın, lı Xrıstiyanên Musılê nekırın. Dema ku ser bı bajarê Musılê gırtın, jı Xristiyanan ra gotın ku “ya wunê bıbın Mısılman, yan wunê Xristiyan bıminın lê baca gıran ya serê xwe bıdın û yan ji dıvê dı nav 3 rojan da jı vır barkın û herın, heke na hıngê em ê we bıkujın”. Lê Dewleta İslami dı dema sergırtına Şengalê da bı hezaran Kurdên Êzıdi kuşt û bı hezaran ji keç, jın, xort û mêrên Kurdan dil hatıne gırtın, bı hezaran zarok wendabûne. DAİŞ bı zoreki dıxwaze Êzıdiyên dilgırti bıke Mısılman.

Dı şerên serdestkırına İslamê lı ser xelkên jı baweriyên dın da, çewa ku serweta kesên jı olên dın yên ku berxwedıdan ganimet bû, her wusa ji keç û jınên wan ji jı bo leşkerên İslamê ganimet bûn. Her yek jı cihadiyên İslamê, çıqas keç û jın bıketa destê wan, êdi van keç û jınan wek cariye, ango koleyên seksê dıkırın malê xwe. Dı islamê de ev yek heye û “heq” e jı bo cihadiyên İslamê. Berevajiyê ola Xristiyanan, İslam dı vê dınyayê da mafê heta 4 jınan aninê dıde mêrên Musılmanan û her wusa jı bo dınyaya di (axıretê) ji jiyaneneki bı têr jın vaadê bawermendê xwe yên mêr dıke. Ola İslamê jı bo bejn û bala ixtirasa seksi ya mêran e. Dilgırtın, destavêtın û fırotına keç û jınên Kurdên Êzıdi jı vê pratikê tê. Heman İslam bı rêxıstına xwe ya lı Nijeryayê, “Boko Heram” bı sedan keçên Xristiyanan çend meh beriya nıha revand. Dı dema serdestiya Taliban da me dit ka çewa mabet û şûnewarên Budistan bı teqemendiyan jı hev tarûmar kırın.

Her ev rejima İslamê ye ku, dewleta İranê her roj xortên Kurdan lı rojhılatê Kurdıstanê da lı meydanan da lı sêdarê dıde. Her ev “Komara” İslamiya İranê ye ku têkoşerên mafên mırovan bı “sûcê dıj lı Allah” sûcdar dıke û davêje zındanan, an ji lı sêdarê dıde. Disa her ev İran e ku destûrnade da ku 1 milyon Mısılmanên Sunni yên bajarê Tehranê jı xwe ra mızgefteki lêkın. Toleransa İslama Sunni jı bo İslama Şıi tune ye û her wusa ji ya Şıi jı bo ya Sunni tune ye. Her roj lı Bexdadê, lı Kerbelayê lı Necefê dı mızgeftên mezheba rıkaber da bombeyan dıteqinın û 40-50 kesan dıkujın. Ev İslama ku dı nav xwe da jı bo mezhebên xwe hınde bêrehm û dıjmın e, vêca lı hımberê olên di wê çıqas bı tolerans be. Her ev “Komara” İslami ye ku, dema ku hate ser hukım (1979) alaya İranê guhart û “Allah yek e” lı ser alayê nıvisi. Her ew Saddam bû ku dema şerê İran û Iraqê da lı ser ala Iraqê “Allah mezın e” nıvisi. (Ev alaya Saddam ya Iraqê hê maye!) Vêca wan bı van alayan, şerê xwe yên 8 sali domandın, hev qelandın û Kurdıstanê ji wêrankırın. Her ev İslam e ku jı aliyê dewleta Tırkan va hatebıkaranin û rêxıstına bı navê “Hızbullah”ê hate avakırın û ku ew bûn qesasên bı hezaran Kurdên sıvil lı bakûrê Kurdıstanê. Her ew navê beşek kitaba piroz ya vê İslamê ye ku, bû navê Enfala 182 hezar Kurdên sıvil. Hew ev İslam e ku fetwaya kuştına nıviskar û karikatorçêkeran dıde. Her ev İslam e ku çewa lı Kerbelayê beriya 1400 salan serê kesên Musılman yên muxalefeta xwe (neviyên pêxember Muhamed) jêdıkır û iroj ji bı slogana” Allah u ekber” serê Şıi, Elewi û Kurdên Êzıdi jêdıke. Şêx Mûrşid Maşûq Xeznewi yê hêja, lı ser DAİŞê wusa dıbêje “Ev tıştên ku dıkın dı kitabên wan da hene”. İroj lı seranserê cihanê jı 50 yan zêdetır dewletên Musılman hene. Dı warê mafê mırovan, mafên jınan, mafê derbırina birûbaweriyan, mafên neteweyên ku ne serdest ın an ji kêmneteweyan, mafên olên ku ne serdest ın û bı awayê gışti, dı sewiya demokrasiyê da sicila van hemû dewletan qırêj û xırab e. Ola İslamê dı nav xwe da tu ronesanseki an ji xwenûkırıneki bı anagorê pêdıviya serdema me, pêkneaniye.

Ez dıxwazım jı wan kes û partiyên Kurdıstanê yên ku bı nasnameya İslami siyasetê dıkın bıpırsım. Bı anagora baweriya İslamê, olên Êzıditi, Elewiti û Yarsani çı ne? Bı anagorê İslamê çewa oleki dıbe “oleki heq”, an ji nıkare bıbe. Kafır ki ne û anagora ola İslamê, Êzıditi, Elewiti û Yarsaniti kafırti ne an na? Dı İslamê da çıma jı ber baweriya wan, qetla mırovan “helal” e. Olên xwedi kitêbên piroz çıma tenê yên xwediyê Tewrad, İncil û Quranê ne û ne yên xwediyê Mıshefa Reş û hwd. ın? Bı hemû ol û mezhebên xwe va, Kurd heta nıha çıma bı navê İslamê jı aliyê her çar dewletên Mısılman va hatın xapandın, bındestkırın û qetlkırın? Çıma tu car “Rêxıstına İslami” ya ku jı 50 dewletan zêdetır endamê wê hene, hewara Kurdan nebıhist? Çıma tu bıryareki vê rêxıstınê jı bo pışgıriya Kurdan tune ye? Çewa dıbe Fılistiniyên bê xwediyê dewlet, endamê vê rêxıstınê ne û Kurd nehatıne qebûlkırın? Çewa dıbe rêxıstın û dewletên Mısılman pışgıriya xelkên Mısılman yên ku bındestên Cıhu, İnduist, Budist û Xristiyan ın, dıkın û pışgıriya xelkên Mısılman an ji xelkên ku pıraniya wan Mısılman, yên weki Kurd, Belûci û hwd. ku bındestên dewletên Mısılman ın nakın? Çıma dı tu dewleteki Mısılman da sistema demokrasiyê tune ye? Gelo ev tıştên ku ez behsa wan dıkım, nişanê me dıkın ku dadperweri, wekhevi, exlak û fazilet dı “cihana İslami” da pivanên bı qedr û buha ne, an na?

Ez duxwazım jı bırayên me Kurdên Êzıdi ra ji du gotınan bêjım. Bê guman ihmalkariya beşeki mezın ya hêzên Pêşmergeyan dı parastına Şengalê da hebûye. Dıvê suncdar werın cezakırın. Lê dıvê em vê yekê ji bıbinın ku, pışti felaketa qewımı, nıha beşeki mezın yên Kurdên Mısılman hatıne hewara wan û hımbêza xwe jı bırayên xwe yên”penaber” ra vekırıne. Rast e ku Pêşmerge dı wextê xwe da karê xwe baş nekıriye, lê nıha mecbûr e belki bı deh qat zêdetır kuşti, bı karê parastına axa Kurdıstanê û bı hemû ol û mezheban va xelkê Kurdıstanê va rabe. Jı nıha va bı sedan Pêşmerge dı eniya şerê lı dıji Dewlata İslami da hatıne kuştın. Dıbe ku ev cara pêşi ye ku bı vi awayi Kurdên Mısılman lı ber Kurdên Êzıdi tênekuştın. Hızra netewi û yek mıletbûna me ji jı xwe ev e. Ev jı bo Kurdên Mısılman imtihaneki mırovatiyê û mıletbûnê ye. Lı dı nav vê êş û azarê da Kurdên Êzıdi ji dı imtihaneki da ne. Ev imtihana mayina lı ser axa bav û kalan û yekitiya Kurdên Êzıdi bı xwe ye û her wusa ji ev çarenıvisa me Kurdan bı hev ra ya bı hemû ol, baweri û zaravayan va.

Şengal wê pışti demeki ne dûr jı bındestê islamistên hov bıfılıte. Kurdên Êzıdi dıvê disa berê xwe bıdın Şengalê û gund û wargehên xwe yên piroz jınûva avabıkın. Kurdên Êzıdi dıvê berê xwe nedın Ewrupayê û dewletên cinar. Belawelabûna Êzıdiyan, wê encameki xırab bı xwe ra bine, ev encam wê jı jenosida Şengalê ji gelek mezıntır be. Êzıtiti bê Şengalê û bê Kurdıstanê wê nıkarıbe lı ser piyan bımine û bıji. Trajedi û jenosida Kurdên Êzıdi krizeki mırovatiyê ye. Meclisa Rûhani ya Êzıdiyan, ronakbir û siyasetvanên Êzıdiyan dıvê jı bo keç û jınên ku jı destên DAİŞê bıfılıtın bıryar û pêşniyarên anagorê serdema me, bı dılovani bıstinın. Dı parastına van keç û jınan da dıvê jı minakên serketi yên navnetewi istifadebıkın û her wusa ji bı saziyên navnetewi ra dı nav hevkariyê da bın. Jı bo serbestberdana van keç û jınên Êzıdiyan dıvê Hıkumeta Kurdıstanê û Pêşmerge çı jı destê wan were texsirnekın. Dıvê lêbıxebıte da ku guhestına dilên DAİŞê ku ku bı sedan dı destê Pêşmergeyan da hene, bı van keç, jın û mêrên Êzıdiyan pêkwere.

Dı nav Kurdên Êzıdi da baweriyeki heye ku dıbêje “Em ne jı ber Kurdbûna xwe, lê jı ber ola xwe têne kuştın”. Bı anagorê ditına mın, dıbe ku berê, heta 100 sal beriya nıha wusa bûye, lê nıha ne wusa ye. Lewra xwediyê vê ditınê nıkarın bersıva vê pırsê bıdın, “Çıma 8 hezar Berzaniyên kur û mêr hemû hatın tunekırın?”, “Çıma 182 hezan kuştiyên jenosida Enfalê pêk hat?”, “Çıma jenosida bı çekên kimyayi lı Helebçeyê pêkhat?” Ma pıraniya van kesan jı Kurdên Mısılman nin bûn? Dewlata ku hewqas hıjmareki Kurdan kuşt, bê guman dewleteki Mısılman bû. Nexwe ev Kurd jı ber Kurdbûna xwe, jı ber daxwaza serbestiya mıletê xwe dıkırın hatın kuştın. Êzıdi nıha jı ber 2 sedeman têne kuştın: hem jı ber Kurdbûna xwe û hem ji jı ber ola xwe.

Lı bakûrê Kurdıstanê, hınek Kurdên Elewi ji xwediyê heman ditınê ne. Ev Kurdên Elewi yên ku Kurdmayina wan qels e, dı bın tesira kemalizm û çepê Tırka da ne û dı warê zıman da ji qederek asimile bûne wusa dıbêjın: ”Ne jı ber ku em Kurd bûn, lê jı ber ku em Elewi ne dewleta Tırka dı salên 1937-1938 an da lı Dêrsimê jenosida me pêkani”. Çewa ku em dızanın, dewleta Tırka dı wan salan da lı Dêrsimê jı 50-60 hezari zêdetır Kurdên Elewi kuşt û bı dehhezaran ji sırgunê bajarên Tırka, lı Tırkiyê kır. Her wusa ji bı hezaran keç û zarokên Kurdan ketın ber talana fermanber û karmendên dewletê. Dewleta Tırkan tu cari qetliameki bı vi awayi û pıçûktır ji lı ser Elewiyên Tırk pêkneaniye. Elewiyên Tırk, jı ber Elewibûna xwe leqayê komkujiyê nehatın. Lê heman dewleta Tırkan, beriya jenosida Dêrsimê, dı sala 1930 da, dı jenosida Zilanê da 40-50 hezar Kurdên Mısılman kuştıbû. Her wusa ji, dı dema şerên Rus û Osmaniyan da û dı dema Şerê Cihanê yê yekan da jenosida Kurdên Êzıdi pêkani û hejmareki mezın Êzıdi kuşt û bı vi awayi herema Serhedê yê bakûrê Kurdıstanê jı Êzıdiyan xali kır.

Jı aliyê di va ew Êzıdiyên ku xwe Kurd nabinın, dıvê vê rastiyê bıbinın ku bê Kurdan (ku pıraniya wan Mısılman ın, lê beşeki gelek muhim ji Elewi, Êzıdi û Yarsani ne) û başûrê Kurdıstanê, wê Êzıdi nıkarıbın wek ol û mıleteki cuda lı ser piya bıminın û berdewamiya hebûna xwe bıkın nav garantiyê.

Dıvê em jıbirnekın ku ev trajedi wê bı xwe ra hın encamên dın ji bine. (ku jı dılê mın nayê, ku pışti vê trajediyê ez bıbêjêm encamên “baş”): Lı herema Şengalê û her wusa ji gelek deverên di yên Kurdıstanê ji, gelek eşiret, nıfûs û gundên Erebên ku rejıma Saddam û rejımên berê, wan lı Kurdıstanê bıcıhkırıbûn hene. Ev Ereb bı sergırtına DAİŞê ra, bûn hevkarên kuştın û talana Kurdên Êzıdi. Bı şıkestına DAİŞê ra ev Erebên hevkarên vê rêxıstına terorist ji wê jı Kurdıstanê derên û herın. Ev Ereb dı nav Şengalê da û her wusa dı nav Kurdıstanê da potansiyeleki xırabkariyê bûn. Nıha fırseta Kurdıstanê heye ku jı vê potansiyelê bıfılıte.

Encameki dın yê vê trajediyê ew e ku, bala cihanê kete ser Kurdên Êzıdi. Dıvê Kurdên Êzıdi daxwazên xwe, vekıri û zelal jı rêveberên Herema Kurdıstanê ra û her wusa ji jı cihanê ra bêjın ka ew jı bo parastına hebûna xwe, parastına sıberoja xwe çı dıxwazın.

Daxwaza avakırına heremeki otonom dı nav başûrê Kurdıstanê da daxwazeki maqûl e. Dıvê Kurdên Êzıdi ne tenê jı Erebên islamist werın parastın, her wusa ji dıvê ew jı Kurdên islamist, olperest û yên ku sistema demokrasiyê û sekular qebûlnakın, werın parastın. Ev parastın, dıvê dı heremeki otonom da, ya ku Kurdên Êzıdi xwebıxwe ê rêveberiya wê bıkın, dıvê pêk were. Bê guman dıvê ev otonomi dı nav Kurdıstanê da be û Êzıdi bı anagorê nıfûsa xwe an ji bı kotayeki beşdarê rêveberiya navendi ya Kurdıstanê û Iraqê (ku Iraqa federal bımine) bıbın.

Mın 7 sal beriya nıha, dı 17ê Gulana 2007a da bı sernavê “Dıvê Şêxan - Şengal Bıbe Parêzgeh û Êzıdi Bıbın Xwediyê Heremeke Otonom” nıviseki nıvisibû. Mın tehditên lı ser hebûna Kurdên Êzıdi dıdit û ev tehdit dı tebaxa 2007 a rast derket, lı Şengalê lı Şibe Şêx Xıdır û Tıl Hezer bı sedan Êzıdi jı aliyê İslamistên Ereb va hatın kuştın. Lı ser vê nıvisa mın xeyni yek du Kurdên Êzıdi kesi tu tışti negot. Kurdên Mısılman ji negotın ka ev daxwaz rast e an ji şaş e. Kurdeki Êzıdi jı mın ra nıvisi ku “ku em daxwazeki bı vi awayê jı rêveberiya başûrê Kurdıstanê bıxwazın, wê hıngê Xristiyanên Asuri û Suryani ji jı bo xwe bıxwazın”. Dı rastiyê da, nıviskar, ronakbir û siyasetvanên Êzıdiyan dıviyabû vê mıjarê munaqaşebıkırına û bıanina rojeva sisyaseta Kurda û Kurdên ne Êzıdi ji pışgıriyê bıdana vê daxwazê.

İsal pışti kriza ku dı navbera Ukranya û Rusyayê da qewımi û paşê ji Rusyayê Kırım΄a Ukranyayê işkal û ilhaq kır, hınek nıviskar û ronakbirên Kurdên Êzıdi bı daxwiyaniyeki modela Kırımê jı bo heremên Êzıdiyan yên ku ne dı bın idareya herema başûrê Kurdıstanê ne, wek model nişandan: Wê Kurdên Şengalê bı refarandumê bıxwestına beşdarê Herema Kurdıstanê bıbûyana. Her wusa ji nıviseki Pr. Dr. İlhan Kızılhan lı ser otonomiya Êzıdiyan hateweşandın.

Rexneya mın ya lı ser PDK, ya lı ser zaravayê Kurmanci, ihmalkırına Kurmancan û heremên Kurmancan, jı bo ku PDK van şaşitiyên xwe sererastbıke ye. Ev rexne nabın asteng da ku ez aliyeki dın yê muhim ya PDK bıbinım. Ew ji ew e ku, dı nav hêzên her çar perçeyên Kurdıstanê da, tenê PDK lokomotifa jı bo serxwebûna Kurdıstanê ye. Ku lı başûrê Kurdıstanê dewleteki kurdi yê serbıxwe avabıbe, wê ev yek bı pêşengiya PDK bıbe. Ev dewlet wê jı bo Kurdên her sê perçeyên dın yên Kurdıstanê bıbe, palpışt, minak û referans.

Pışti daxwaz û amedekariya qanûnên jı bo pêkanina referanduma lı navçeyên veqetandi yên başûrê Kurdıstanê û her wusa ji daxwaza referandûmê jı bo serxwebûna başûrê Kurdıstanê, nabe ku tesadufi be ku êrişên DAİŞê lı ser başûrê Kurdıstanê pêkhat. Dewleta Tırkiyê ku ew gelek wext bû ku alikariya leşkeri û lojistiki dıda DAİŞ ê, bı qest û zanebûni karmendên xwe yên konsolosxaneya xwe ya Musılê dı destê DAİŞê da “dil” hışt. Armanca Tırkan ew bû ku lı hımber vê rêxıstına teroristi bı Kurdan ra nekebe nav tu hevkariyê. Her wusa ji xwe jı hevkariya navnetewi ya lı dıji DAİŞê bıde ali. İhtimal heye ku Tırkiye vê alikariya bı DAİŞê ra hê ji bı gelek awayan dıdomine. Lê vayê 2003 disa dubaredıbe, bı pêşengiya Amerikayê gelek dewlet lı dıji DAİŞê rabûn û alikariyê dıdın Kurdan. Her wusa dewleta İranê ji bı zelali gotıbû ku ew ê nehêlın ku dewleta Iraqê perçebıbe û dewleta Kurdıstanê ya serbıxwe avabıbe. Dewletên dagırkerên Kurdıstanê û gelek dewletên Ereban yên ku lı dıji avakırına dewleteki Kurdan nın, lı pışt DAİŞê ne.

Jı aliyê di va, gelek aliyên qels yên PDK hene: Herçıqas lı başûrêrojavayê Kurdıstanê hêzeki mezın ya dılxwazên “rêbaza Mıstefa Berzani” hebın ji, PDK jı sıstiya xwe, dı warê leşkeri da vê herema Kurdıstanê jı PKK û rejima Suriyê ra hışt. Dıgot qê wê karıbe bı tevi PKK tıştek çêbıbe û alikarikır da ku saziya “beravêti” ya “Desteya Bılınd ya Kurd” wereavakırınê. Ev tê wê wateyê ku hê ji nızanıbû ka PKK çı ye û çı nine. Her wusa, dı demeki da ku PKK lı başûrêrojavayê Kurdıstanê kuştın, gırtın, avêtına ser nıvisgehên partiyên Kurdan û şewıtandına wan û her wusa nefikırına bı darê zorê kırıbû tıştên rojane û bı vi awayi bêhn lı partiyên başûrêrojavayê Kurdıstanê çıkandıbû, lı Hewlêrê karên “kongra netewi” ya Abdullah Öcalan dıkır. Dı rastiyê da PDK dıgot qê her hêz (dewletên cinar) PKK bıkartine, nexwe ez ê ji bıkarbinım. Lê wusa derneket. PKK nıha lı başûrêrojavayê Kurdıstanê bı hevkariya rejima Suriyê sistema xwe ya yekpartitiyê avakıriye û hêzên Kurd yên ku ne jı PKK ne, êdi jı dema berê ya ku tenê hukma rejima Suriyê hebû, qat bı qat zêdetır dı bın taqip, gırtın, kuştın û nefikırınê da ne. PKK ya ku iroj lı başûrê Kurdıstanê daxwaza “hevkari û yekitiya hemû hêzên çekdar yên Kurdıstanê” dıke, da ku rola wê ji hebe û pozê xwe têxe nav karên başûrê Kurdıstanê, lı başûrêrojavayê Kurdıstanê nehışt tu hêzeki dın yê Kurdan hêza xwe ya leşkeri avabıke û Kurdên dın yên dervayê xwe bı bırakujiyê tehdit kır.

Tê gotın ku, Mesûd Berzani nıha bı mêrxasiyeki mezın bı hezaran Berzaniyan dışine eniya şer û jı wan ra dıbêje ka dıvê bı kijan awayê şerbıkın. Ev baş e. Her wusa ji, Pêşmerge nıha mecbûr e ku wê wezıfeya xwe ya ku dı parastına herema Şengalê da baş pêkneani, nıha bı bedeleki gelek mezıntır pêkbine û van deveran û deverên dın yên axa Kurdıstanê jı destê dıjmın bıfılıtine. Ev trajedi dıvê bıbe wesile jı bo yekkırın û rêkûpêkkırına hêzên Pêşmerge. Dı warê disiplina perwerde, parastın û şeri da, dıvê ev tışt anagorê standartên dewletên pêşketi yên Rojava da pêkwerın.

Zarok, 2013, reji, 25x17 cm


Ev meheki zêdetır e ku hêzên Pêşmerge şerê DAİŞê dıke, ez dıxwazım lı vır behsa 3 bûyerên vê pêvajoyê bıkım.

Pışti ku şerê Pêşmerge lı hımberê DAİŞê despêkır, hın aliyên alımên İslami yên Kurdıstanê bı daxwiyaniyan eşkerekırın ku şerê Pêşmergeyan lı hımberê DAİŞê “cihad” e û Pêşmergeyên ku werın kuştın ji anagorê vê cihadê “şehid”ın û Xweda wê bı buhışta xwe wan şabıke. Ev ditıneki şaş e û rêveberiya başûrê Kurdıstanê dıvê rê nede ditınên bı vi awayê. Lewra, Kurdên başûr bı serokatiya Mele Mıstefa Berzani bı dehan salan şerê rejimên Iraqê kırın, lê wi tu cari navê cihadê lı vi şerê Pêşmergeyên xwe nekır. Şer, şerê parastına şerefa mıletê Kurd û Kurdıstanê bû, şerê serbesti û welatparêzi bû û nıha ji her ew şer e. Nabe dıjmınên me cihadi bın û em ji cihadi bın. (Her wusa dı pratika başûrê Kurdıstanê da gelek caran em leqayê hın alımên İslami hatıne ku “fetwayên” linçkırın an ji kuştına hın hıviskarên Kurd dane. Mehkemeyên başûrê Kurdıstanê lı hımber van sûncên van alımên İslami tu tıştek nekıriye. Jı bo pivanên mafên mırovan, serbestiya bir û baweriyan û demokrasiyê ev yek ne mumkun e ku merıv qebûlbıke. Dıviya ev alım jı karê xwe bıhatana dûrxıstın û cezayê vê bınpêkırına mafên mırovan bıditana.)

Dı televizyona Rûdawê da çend roj beriya nıha, videyoya şerê Pêşmergeyan lı hımberê DAİŞê lı nehiya Zımarê nişandıda. Dı êrişeki bı roketan ya Pêşmergeyan lı hımberê armanceki dıjmın da, dema ku roket lı armancê dıxııst û teqin pêkdıhat, hın Pêşmerge dıqiriyan û dıgotın “Allah u ekber”. Em zanın, me bı dehan caran dı dengubehsên kanalên televizyonan da, dı şerê navxweyi yê lı Suriyê da vê sloganê jı devê dıjberên rejimê sehkıriye. Ev dıjber jı fraksiyonên “Artêşa Azad” despêdıke û tê dıgıhije teroristên Cephe tul Nusra û DAİŞê. Jı bo wan “Allah u ekber” bûye “moda”. DAİŞ bı xwe, bı slogana “Allah u ekber” kesên dilgırti hemûçkan bı hev ra gullebarandıke, an bı yek guleyi yekoyeko dıkûje an ji weki kavıran serê wan bı şûr û xenceran jêdıke. Dıvê Pêşmerge bı heman sloganên DAİŞê şerê DAİŞê nekın. Sloganên weki “Ya Kurdıstan ya neman”, “Bıji Kurdıstan”, “Bıji Pêşmerge” ku dı diroka şerê Pêşmergeyên mıletê me da hene, bı watetır û qenctır ın.

Dı roja 12 ilona 2014 da serokkomarê Fransayê çu Iraqê û jı wır ji gıhişte Kurdıstanê. Ev serilêdaneki gelk muhim û diroki ye jı bo Kurdıstanê. Dı konferansa çapemeniya serokê başûrê Kurdıstanê Mesûd Berzani û serokkomarê Fransayê Francois Hollande da serdestiya zımanê erebi hebû. Serokê Herema Kurdıstanê Mesûd Berzani axaftına xwe bı zımanê erebi kır. Serokkomarê Fransayê ji bı zımanê xwe, bı Fransi kır, lê wergera ku jı aliyê xanımeki va dıhate kırın bı zımanê erebi bû. Bı vê yekê ez ecêbmayi bûm. Ma Kurdan wergereki zımanên Kurdi û Fransi nıkarıbû peydabıkırana? Lı kurdıstanê û her wusa lı Fransayê bı sedan Kurdên ku baş bı van her du zımanan zanın hene. Çıma tercih dı zımanê erebi da çêbû? Bı hemû zaravayên xwe va, zımanê Kurdi zımanê nasnameya me Kurdan e. En hındık bı qasi Kurdıstanê û alaya Kurdıstanê muhim e û her wusa ji dengvedan û nişana serweriya mıletê Kurd e lı ser axa Kurdıstanê. Fransız gelek qedr dıdın zımanê xwe û qenc ji dıkın, dıvê em ji heman qenciyê û prestijê bı zımanê xwe bıkın.

Her bı vi awayê, Viyan Dexil, pralementera Kurd a Êzıdi ya parlementoya Iraqa federal, axaftına xwe ya ku dı konferansa navnetewi ya jı bo Aşitiya Cihanê ku lı Belçikayê da dı 8/9/2014 da pêk hat, bı zımanê erebi kır!