11/04/2014

Hevpeyvina Malpera Felsefevanê bı Serhad Bapir ra


1- Kekê hêja! Di destpêkê de ez spasiya cenabê te dikim, ku te daxwaza me ya hevpeyvîneke qebûl kir, mala te ava. Kurdînûs, we dinasin. Lê ji bo nifşên me yên nû, gelo tu dikarî xwe hebekî bidî nasîn?

Ez ji jı bo vê hevpeyvinê sıpasiya te dıkım, mala te ava. Bı anagora qeyda nıfûsê ez dı sala 1964 a da lı perçeya Kurdıstanê ya ku dı bındestê Tırkiyeyê da ye, lı bajarê Tetwanê hatıme dınê û navê mın Evdıla danine. Çewa ku jı bo pıraniya Kurdên ku dı emrê mın da ne ji wusa ye, yê mın ji sal, meh û roja jıdayikbûna mın rast nehatiye qeydkırınê. Mın xwendına xwe ya despêkê lı Sılivana Amedê û lı Tetwana Bedlisê da xwend, dıbıstana navin lı Tetwanê û liseyê ji lı Stenbola Tırkiyê û Tetwanê xwend.

Bavê mın Mele M. Seid Çeliker bı eslê xwe jı Botan e û wi ji weki bab û bapirên xwe perwerdeya medreseyê ditıbû û bûbû mele, lê wi dı mızgeftan da qet meletiyê nekır. Wi demeki dı nav koçerên eşireta Alıkan da meletiyê kır. Hewcedariya koçerên Alıki zêdetır dı meha Remezanê da bı meleyeki hebû, lê babê mın çend salan lı ba wan meletiyê kır. Jı vê eşiretê, bı keça Heci Eli ra, bı Fetiha΄yê ra zewıci. Pışti ku dê û bavê mın bı hev ra dızewıcın, tên lı Tetwana Kevn bıcıhdıbın. Bereket dı nav da be, em donzdeh xwışk û bıra ne (şeş keç û şeş ji kur) û ez zarokê çaran yê malbatê me. Pışti ku ez dı sala 1984 a da wek penabereki siyasi hatım Yunanistanê, hıngê mın navê Serhad Bapir lı xwe dani û ez bı vi navi tême nasin.

2- Qasî ez dizanim, heta 20 saliya xwe jî, tu li welêt mayî. Lê piştî derbeya Îlona 1980 ê, ji bêgaviyê tu derketiyî derveyî welêt? Sedem çi bûn, ku tu derketî derveyê welêt?

Hê jı pıçûkatiya xwe va, bı xêra kekên xwe têkıliya mın bı bı hızra netewi û bı tevgera kurdi ra çêbû. Jı bo ez behsa atmosfera wê demê bıkım, ez dıxwazım hınek behsa wan salan bıkım: Tê bira mın, dı sala 1976 a da, dema ku mın hê nû dest bı dıbıstana navin kırıbû, hevaleki mın gotınên marşa cıwanan ya “Bırayên delal” bı nıviski da mın û jımınra got ku “jıberbıke û paşê ji bışewıtine bıla kes pê nızanıbe”. Mın ji wusa kır. Dem û şert hıngê wusa bûn. Her dı heman salê da kekê mınê ku hıngê sınıfa yeka ya liseyê da dıxwend, lı liseyê da, lı cıheki xewle, bı dızika pırtûka “Alfabe” ya M. Emin Bozarslan da mın û jı mın ra got ku “nişanê nesi nede, bıbe malê”. Çewa ku wi jı bınê fanorê xwe, jı ber kembera xwe derxıst û da mın, mın ji bı heman awayi xıst ber kembera xwe û bır malê. Salên zehmet bûn, xeyni kesên heri nêzik, baweriya merıv bı tu kesi nedıhat. Alfabe an ji marşeki kurdi dıkarıbû bıbûya sedem ku merıv jı dıbıstanê bıhata avêtınê û her wusa ji serê merıv bı polês û mehkemên dewleta Tırka ra bıketa belayê. Lı Tetwanê dı wan salan da êdi tevgera netewi ya Kurdan geş dıbû. Komeleyên legal yên rêxıstınên weki Rızgari, PSKT, DDKD yê û her wusa ji kı dıkanên pırtûkfıroş yên van rêxıstınan û yê Kawa΄yê hebûn. Ez bı xwe aligırê Rızgariyê bûm. Dı wan salan da mın pırtûkên İsmail Beşikçi û pırtûkên di yên weşanxaneya Komal΄ê yên lı ser diroka Kurdıstanê xwend.

 Lı liseyê da serê her çend rojan careki pevçûn dı navbera xwendekarên welatparêz û islamist da çêdıbûn. Bı anagorê gotınên rêveberên liseya Tetwanê, dı sala xwendınê ya 1979-1980 ya da, jı ber van pevçûnan tenê 38 rojan dıbıstan vekıri mabû. Mudırê islamist ya liseya Tetwanê, jı ber van pevçûn û zırar û zıyanên ku lı dıbıstanê qewımıbûn, gelek jı me xwendekarên welatparêz dabû mehkema dewleta Tırka. Dı wan salan da diktator Xumeyni lı İranê hatıbû ser hukm û Kurd ji heşt bajarên mezın dı nav da, beşeki mezın yê rojhılatê Kurdıstanê xıstıbûn bı qontrola xwe û her wusa pışti demeki kurt, rejima Xumeyni dest bı qetliama Kurdan û jı nûva dagırkırına Kurdıstanê kırıbû. Ev islamistên Tetwanê, ku ew ji weki me bı eslê xwe Kurd bûn, pıştgırên Xumeyni bûn. Lı bınê liseyê, lı ser rêya navendi ya Tetwanê dıkanek pırtûkfıroşi  jı xwe ra vekırıbûn bı navê “İslam”ê û jı vê dıkana hanê bı operloyên mezın ku derdıxıstın derva, serê sıbê heta êvarê marşên bı zımanê farısi yên pesndarên Xumeyni û “şoreşa islami” datanin ser teybê. Dı wan salan da, lı Tetwanê sloganeki me yê sereke “Xumeyniyê xwinxwar destên xwe yên bı xwin jı Kurdıstane bıkşine” bû û herçi yên islamistan e, yê wan ji “imam Humeyni” bû.

Dı van şertan da rejima diktator ya 12 İlonê ya sala 1980 ya hat. Kesên jı me mezıntır hemû hatın gırtın an ji bûn fırar. Sala mın ya dawi ya liseyê bû, dı hemû xwendına xwe ya dıbıstane da, dı dersan da ez xwendekareki gelek serketi bûm, wê salê ez ketım imtihanên zaningehê û mın puaneki baş sıtand lê ez neçûm û mın qeyda xwe lı tu zaningehê nekır. Jı sala 1981 a heta 1983 yan, bı awayeki nepeni mın dı nav xebatên siyasi da ciyê xwe gırt. Dı sala 1983 ya da operasyonên mezın lı ser rêxıstına Rızgariyê çêbûn, bı sedan kes  û her wusa  pıraniya hevalên mın hatın gırtın. Hevalê mın yê jı desteya jı mın bılındtır, ku bı mın ra têkılidar bû, ew ji hatıbû gırtın. Mala wi ava, wi mın neda dest, navnişana mın neda polêsên işkencekar. Ez jı hemû têkıliyên xwe yên rêxıstıni qut bûm. Pışti hıngê, ez derketım derveyê welat, jı Kurdıstanê çûm Tırkiyê û heta payiza sala 1984 a lı wır bı tena serê xwe, fırar mam. Paşê bı têkıliya hın dostên xwe,  mın rê peydakır û derbasê Yunanistanê bûm û wek multeciyeki siyasi mın xwe sıpart Yunanistanê. Mafê penaberiyê dı demeki kın da dane mın. Lı Yunanistanê da ji, heta sala 1987 a dı nav xebatên rêxıstıni da mın bı awayeki aktiv cıhê xwe gırt.
Dı sala 1985 a da, jı bo xwendına zaningehê mın  jı Enstituya Kurdi ya Parisê bursa xwendınê sıtand. Dı navbera salên 1987 – 1992 ya da, mın beşa resım ya Akademiya Hunerên Sıpehi (Cıwan) da xwend. Her  dı sala 1992 ya da, pışti qedandına zaningehê, ez bı keçeke Yunan ra zewıcim. Du kur û keçeki me hene. Xanıma mın qederek baş bı kurmanci fêrbûye û ez bı zarokên xwe ra tenê bı kurmanci dıpeyvım. (Jı malpera zazaki.net ê, Roşan Lezginê hêja lı ser mıjara zımanê kurdi hın pırsan jı mın kırıye û mın ji çiroka xwe ya lı ser zımanê kurdi dı hevpeyvineki da  bı berfırehi jê ra gotiye. Yên ku meraq dıkın dıkarın dı vê navnişanê da vê hevpeyvinê jı xwe ra bıxweynın) :   http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-i-354.htm

Ev 17 sal ın ku ez dı dıbıstana navin û liseyê da wek mamosteyê hunerê dıxebıtım. Dı navbera salên 2001 – 2007 an da mın vê carê wek diplomeya dıdoyan, beşa grafikê ya Akademiya Hunerên Sıpehi da xwend. Heta nıha mın lı Yunanistanê û lı Swedê (lı Kıtêbxaneya Kurdi ya Stockholmê) heft pêşengehên ferdi pêkaniye û beşdarê jı sedan zêdetır pêşengehên tevahi- komi bûme. Bı munasebeta van pêşengehan, heta nıha du katalogên mın yên grafikan yên bı zımanên kurdi (kurmanci) û yunani hatıne çapkırınê. Lı ser tora internetê sê blogên mın hene: Ya bı kurdiya kurmanci mın dı sala 2007 a da, yên bı zımanê yunani û ingilizi ji dı sala 2008 a da avakır.

3- Grafîk, di xebatê te de cihekî girîng dadigrin û bawer im çîrokeka grafîka te ya yekemîn jî heye newsa?

Belê, beşek mezın xebata mın, lı kêleka hunera resım, lı ser hunera grafikê ye. Hın xusisiyetên grafikê hene ku vê hunerê jı hunera resım cuda dıke. Yek jı wana ew  e ku, dı grafikê da kar û xebata desta û qabiliyeta huneri dıgıjin hev, bı hev va dıkelıjın. Grafikçêker, dırûv an ji nigara grafika ku dıxwaze çêbıke, dıvê pêşi lı ser materyalên weki dar, metal, kevır, plastik an ji tıştek dın çêbıke, ku merıv dı kurdi da jı vê materyalê ra dıkare bêje “mak” an ji “deq”. Paşê, anagora xusisiyeta materyal û teknika xwe, dıvê vi nigarê ku çêkıriye, bıqewêre, bıkole an ji pêva bızelıqine. Pışti ku ev “mak” bı tevayi amedebû, hıngê grafikçêker derbasê pengava dıduyan dıbê, dıvê vi “maka” hanê lı ser kaqıdeki taybet çapbıke. Ango dıvê “mak” anagorê xususiyeta xwe bı awayeki were hıbırkırın û paşê ji, disa bı metodeki lıhevhati dıvê bı destan an ji bı pressa destan ev “mak”a hıbırkıri lı ser kaxıd were çapkırınê. Heta ku grafik neyête çapkırınê, haya hunermend bı tevayi jı berhemê nine û encama xebata xwe sedi-sed qontrol nake. Pışti ku wê çapbıke, hıngê heta dereceyeki dıkare hın guhertınan lı ser vê “mak”ê çêbıke û encama grafikê ber bı aliyeki va bıbe. Çewa ku tê fêhmkırınê, hunermend dıkare jı vê “maka” hanê, wek muhreki, jı yek cari zêdetır caran eyni grafikê çapbıke. Bı vi awayi jı heman berhemi hejmareki tayinkıri têne çapkırınê û ev hemu ji berhemên orjinal ın. Çıqas tiraj zêdebıbe, buhayê berhemê ji hewqas kêmdıbe. Hunermend navê xwe û sala afırandınê lı bınê her nusxeyi dınıvise, bı xwe tiraja grafika xwe destnişan dıke û disa lı bınê her berhemi, nusxeya her grafiki bı vi awayê tê nıvisin: Ku tiraj 20 lıb be, hıngê 1/20, 2/20 û hwd.

Hunera grafikê wek hunera ragıhandına mesajan ji tê qebûlkırınê. Jı ber ku jı eyni berhemi  gelek nusxe têne çapkırınê, heman berhem  dıkare lı ba gelek kesan hebe, bı anagorê berhemên resım, buhayê grafikan erzantır ın. Jı ber ku lı ser kaxıd têne çapkırınê dıkarın bı hêsani jı cıheki jı bo cıheki dın werıne şandın.

Belê, bı munasebeta pêşengeheki, mın wusa behsa têkıliya xwe ya despêkê ya grafikê kırıbû. “Dema ku cara pêşi mın grafikeki çêkır, ew jı mecbûriyetê dıhat. Jı ber ku polêsên cuntaya Tırkan lı mın dıgeriyan, dıviya bû ku mın fotografê nasnameyeki, ku mın peyda kırıbû, bıguheranda. Bı vi awayi, mın lı ser perçeki plastika ku lı ser zeminên malan radıxın, muhreki wek ya ku lı ser nasnameyan dıxın, bı serê kêrê qewart û paşê ji vê muhrê lı ser fotografê xwe xıst. Bı vê nasnamê ez gelek caran lı bendên qontrolê ên polês û cendırmên cuntayê derbasbûm û her wusa bı vê nasnamê, mın welatê xwe Kurdıstanê lı du xwe hışt û wek penabereki politik gıhiştım Yunanistanê.” Bê guman, dema ku mın vi karê hanê kır haya mın jı hunera grafikê tunebû. Tenê mın qabiliyeta xwe ya resımçêkırınê û daxwaza xwe ya, jı derdê xwe ra rê û çareyeki peydakırınê,  bıkarani.

4- Bi rastî, ez çendî rastê tabloyeke xweşik ya pêşiyên me Kurdan têtim, wêneya ku cenabê te resmandî ye derdikeve. Tabloyên wekî nemirên Bedîrxan, Osman Sebrî, Cegerxwîn, Yilmaz Guneyî û yên mayî. Pêşengeheka taybet ya ‘Tabloyên Gewreyên Kurdan’ di nav xebatên te de heye, yan berê pêşengeheke wiha pêk hatiye gelo?

Lı kêleka mıjarên mayin, mın qederek  portreyên nıviskar û xebatkarên doza serxwebûna welatê me ji çêkıriye. Dı sala 1998 a da bı munasebeta 100 saliya rojnamegeriya kurdi mın rêzeki grafikan çêkır. Car carna ez bı vê mıjarê ra mıjûldıbım. Ez wek hunermend, jı bo xwe vê meselê wek deyneki exlaqi dıhesıbinım, deyndariya mın jı bo wan xebatkarên doza şerefa zıman, mılet û welatê Kurdan. Hemû mıletên ku gıhiştıne mırazên xwe û bı serbılındi bı serbıxwe dıjin, xwedi wan kedkarên vê şerefê bûne û ew qedrê van lehengên serbesti û rızgariya xwe dıgrın. Hunermendên van mıletan ji beşdarê vê qedırgırtınê bûne. Çıma na? Hunermendên Kurd ji dıkarın bı hunera xwe berê xwe bıdın van hêjayên me.

Her çıqas ku mıjara pıraniya berhemên mın lı ser me Kurdan e ji, heta nıha lı Kurdıstanê mın pêşengehek ji pêknaniye. Haya mın jê heye ku, dı gelek bajarvaniyên (belediye) ku dı destê Kurdan da ne, eywanên huneri hene û pêşengeh têne organizekırın. Kesi heta nıha jı mın ra negotiye “kerembıke, ev imkanên me hene gelo em çewa dıkarın tıştek pêkbinın.” Ev tışt jı bo başûrê Kurdıstanê ji wusa ye. Dı sala 2009 a da, bı hevkariya bajarvaniya Saloniki ya Yunanistanê mın pêşengeha xwe ya berfıreh ya grafikan pêkani. Bajarvaniyê jı bo vê pêşengehê katalogeki yunani û kurdi ya xweşık, ya 48 rûpeli çapkır. Dı vê katalogê da fotografên 65 grafikan hene. Mın rabû vê kataloga xwe, çewa jı gelek Kurdên di ra ji şandıbû, jı serokên bajarvaniyên Diyarbekır û Tetwanê ra ji şand. Tu bersıveki ku “vayê ev katalog gıhişte destê me ji” kesi neda mın. İroj bı xêra internetê, merıv bı rıheti dıbe xwedi haydari û malumatên ku dıxwaze, ki bıxwaze bı xebatên hunermendên Kurd bıhıse, zêde astengi tune ne. Yên mın ji bı sedan fotografên berhemên mın dı internetê da hene.

Yê mın, haya mın jı mekanizma siyaseta Kurdi heye, çewa û bı çı zımani dıfıkıre, pivanên “jı me ye” an ji “ne jı me ye” têne çı maneyê. Tıştê ku jı hunermendan tê xwestın xulamti û mıridti ye. Hemû ev tışt ciyê pivana “kalite”yê dıgrın. Hunermendên muzikê dema sıtraneki jı bo “mezınbûna serok Apo” çêkın, jı bo wan deriyên televizyon, rojname û konseran vedıbın. Nıviskar ji dıvê hemû tışti bı pênusa xwe bıkın (pivana ka wê bı kijan zımanê be ji tune ye)  da ku anagorê wan hın deri lı pêş wan vebın. De ica mın bersıvê daye, ka hunermendeki “jir” yê hunera resımê çı dıvê bıke da ku karıbe “xêrê” jı hunera xwe bıbine. Yê mın çewa ku tê ditın ez bı tıştên “beredayi” mıjûldıbım, herçi portre ne, ez tam bêfehm ım, radıbım portreyên Bedırxaniyan, Osman Sebri, Cegerxwin, İsmail Beşikçi, Yılmaz Guney û yên mayin çêdıkım!

Ez werım ser pırsa te. Nıha tu projeya mın ya pêkanina pêşengeheki bı portreyên mezınên Kurdan û dostên Kurdan tune ye. Dı vê mıjarê da dıxwazım bêjım ku, ya muhım çêkırına van portreyan  bı xwe ye, pêşengeheki bı vê mıjarê çêbıbe baş e, ku çênebe ji tıştek nabe û ezm û meyla mın ya çêkırına berhemên bı vi rengi ji kêm nake. Wexteki da, wê dem were û merıv dıkare dı pêşengeheki da van berhema nişanê xelkê bıde.

5- Bi rastî, ez ji hunera resmê zêde fêhm nakim. Tenê, keyfa min ji xebatên xweser re tê û ez qasî hêza xwe, carinan dişopînim. Lewma jî, dikarim bibêjim ku her wêne/tabloyek çîrokeka wê heye. Tiştên ku canabê te wan diresmîne, çi ne? Yanî, mijarên te yên sereke?

Ez dıbêm qê ew kesên ku bı felsefe û estetikê va mıjûldıbın, xwedi wan ramanan nın da ku jı berhemên huneri ji fêhmbıkın. Dema ku berhemeki bala merıv dıkşine ser xwe, an ji kêfa merıv jı berhemeki ra tê, hıngê hemû mesele şırovekırına sedemên vê balkışandın, kêf û hızkırınê ye. Rexnevan û dirokvanên hunerê têkıliya berhemê bı berhemên kesên dın ra dışopinın, têkıliya berhemê bı serdem, cıvat û bûyeran va dışopinın.

Dıbe ku her tablo xwedi çirokeki be, lê zêde maneya çirokê lı ber berhem tune ye, lewra berhem bı tena serê xwe dertê pêşberi temaşevanan. Bê guman istisna ji hene, lewra, bêyi çiroka (bûyera) qetliama 1650 kesan yê bajarê kevnar yê Baskiyan “Guernica”yê, tesir û menzila vê tabloya Picasso dê hınde mezın ninbûya.

Bı awayeki gışti, çirokên beşek berhemên mın dıbe ku rewşa mılet û welatê me bın. Bûyerên mina xebata vejina Kurdan ya despêka salên 1900 an, xapandın û şıkandına Kurdan yên salên pışti 1923 yan, serihılandınên Piran, Agıri û Dêrsimê, ekola Hawarê, komara Kurdıstanê ya 1946 a, xebat û tecrubeya başûrê Kurdıstanê bala mın dıkşinın. Kesayetiyên weki Şêx Seid, serokên dın yên Azadiyê, Seid Rıza û Qazi Mıhemed ku ew hemû, stuyên xwe lı hımberê dıjmın xwarnekırın û jı bo me bûn sembolên şeref û serbılındiya me û agırê gurr yê berdemiya doza rewa ya mıletê me, tesireki mezın lı mın kırıne.  Mele Mıstefa Berzani bı xebat û jiyana xwe, jı bo mın destan û efsane ye. Ez heyrana nıviskar û sıtranbêjên  Kurd yên Sovyeta berê me, ku pıraniya wan Kurdên Êzıdi ne, wek xelkê me lı wır, ku bı nıfûsa xwe derdora sedhezar kesibûn (lı Ermenıstan û Gurcıstanê) bûn lehengên vejina zıman û kultura kurdi. Edebiyata me ya nıviski û ya devki, muzika kurdi, erdnigariya welatê me, mimariya gund û bajarên me bala mın dıkşinın.

Resım û grafikên mın, wek mıjar dıbın çend beşên weki: Figurên mırovan, dimen, compozisyonên abstrek, nature morte, portreyên mırovan û hwd. Her wusa ji wek teknik,  grafikên mın lı ser dar, metal, pleksiglass, linoleum û materyalên dın hatıne çêkırınê. Herçi resım ın, ew bı teknikên weki rengên don û akrilik, hıbra çini, pastelên bı don, pênus û rıji (komır) û hınên dın ın.

6- Kekê tu difikirî ku rojekî vegerî welêt?

Ez pışti 24 salan, dı sala 2006 a da çûm mala xwe. Jı hıngê va ev 5 car ın ku ez çûme bakûrê welat û du caran ji jı wır çûme başûrê welatê me. Her çıqas ku ev nêziki 30 sal ın ku ez jı welat dûr bım ji, xewn û xeyalên mın her derdora welat da ne. Bê guman ez dıxwazım vegerım welatê xwe. Lê êdi ez tenê nin ım, xanım û zarokên mın ji hene ku mın yek gotıni ji bı zımanê tırki fêri wan nekıriye. Ku şert lı hev werın û ku ez karıbım hunera xwe bı rıheti bıafırinım ez dıkarım vegerım.

7- Peşnîyarên te yên ji bo wênesazên me ciwan, ku nû nû dest bi vê hunerê kirine çi ne gelo?

Zarokeki ku jı dê û bavê xwe fêri zımaneki dıbe,  êdi ew bı xêra vi zımanê xwe, dıkare jı xwe ra cihaneki xweifadekırınê bıafrine. Ew ne mecbûr e êdi ew tıştên ku jı dê û bavê xwe fêrbûye dubarebıke. Fêrbûna zımaneki, otonomiya xweifadekırınê ji dıde kesan. Huner ji wek zıman e. Keseki ku ferhenga bıngehin ya hunerê, ango awayê afırandına berheman fêrbûye, êdi ew dıkare bı gelek awayan berhemeki bıafrine. Bı çı mıjûlbıbe, kêm û zêde wê bereketa qabiliyeta xwe bıbine. Lı vır da tıştê muhim ew e ku, dıvê haya hunermend jı kultura mıletê wi û jı diroka hunera cihanê hebe û her wusa ji dıvê haya wi jı hunera serdema wi ji hebe û xwedi xebateki berdewam a bê rawestan be. Dema ku merıv sê berheman çêke, dıbe ku her sê ji nebaş bın. Lê dema ku merıv sed berheman çêbıke, hıngê ihtimal heye ku jı wan pênc pır baş  û dehên dın ji baş an ji lıhevhati bın. Bı xebata bêwestan û zêde, merıv dıkare lı dû xwe ji bınêre û şıverêya ku meşiyaye bışopine: serdemên cıhê û guhertınên ku dı berhemên xwe da qewımine bıbine.

Malesef jı bav û bapirên me jı me ra miraseki hunera resım nemaye. Gelek sedemên vi tışti hene. Lê lı Kurdıstanê qederek jı paşmayiyên hunera heykela maye. Dı muzexaneyên cihanê û yên dewletên dagırker da gelek minakên vê hunera geş hene. Her wusa heta dereceyeki dıbe ku Kurdan hunera minyatori çêkırıbe. Lê wek minak,  em bı zelali nızanın ka gelo minyatorên ku dı orjinala Şerefnameya Şerefxanê Bedlisi da hene kê çêkıriye. Mimariya xani, qesr, kele û sûrên gund û bajarên Kurdıstanê  û her wusa ji dimenên erdnigariya welatê me dıvê bala me bıkşinın ser xwe. Her wusa ji motivên xali, xaliçe, kulav, têêr û tıştên risti û neqışkıri yê xelkê me dıvê bala me bıkşinın. Ev çavkaniyên kultura xelkê me ji dıkarın bıbın perçeyeki mıjar û materyalên kêranina ya hunera nûjen.

Pêşniyara mın jı hunermendên nûgıhişti ra ew e ku dıvê ku dı jiyana me da du pencere hebın. Jı pencera pêşi dıvê ku em berê xwe bıdın zıman û mirasa me ya kulturi ku jı bav û bapirên me jı me ra mane. Wek minak, zargotın û muzika kurdi ya kevneşopi gelek dewlemend ın, ev dewlemendiyeki wusa ye ku, pısporên van mıjaran dıkarın vana dı beşên xwe da, bı kulturên heri dewlemend yên mıletên dın ra danın berhev û muqayesebıkın. Heta jı me tê dıvê em bı van xezineyên mıletê xwe bıhısın û fêrbıbın. Hunera nûjen ya ku dıvê ku em avabıkın dıvê lı ser rayên kultura mıletê me avabıbe. Dıvê kultureki me yê netewi hebe da ku em bı vê kultura xwe bı netewên dın ra bıdın û bıstinın û bı vi awayê ji kultura me bıbe kultureki navnetewi.

Jı pencera dınê ji, dıvê ku em berê xwe bıdın hunera cihanê, xususi hunera welatên demokratik û pêşketi. Dıvê haya me jı diroka hunerê, jı dirok û sosyolojiyê hebe, da ku em bızanıbın ka huner dı kijan rewşan da lıxwexıst û geşbû. Mirasa diroka hunerê ya cihanê êdi mirasa hemû mıletan e, lı ber destên her kesi ye, yê ku jı jê tê dıkare jı jê istifade bıke û hunera xwe ya nûjen lı ser avabıke. Hunera nûjen ku dıvê em bıafrinın, dıvê senteza kultura me yê netewi û ya vê hunera cihanê be. 

Hunermendên Kurd, heta jı wan tê, dıvê xwe jı bın tesira wan hunermendên ku jı nav mıletên her çar dewletên dagırkerên welatê me derketıne, bıfılitinın. Lewra dı nav Tırk, Ereb û Farısan da ne kultureki demokrasiyê hebûye û ne ji hunereki nûjen ya dı sewiya cihanê da derketiye.

Hunermendên me dıvê haya wan jı diroka mıletê me hebe, haya wan jı pırsgırêkên siyasi hebe, bûyerên ku dıqewımın ku dı hunera me da ji şopên wan xwuyabıbe ev baş e. Huner bı xwe ji dıkare hın aliyên bûyeran roni, eşkere û şırovebıke. Lê hunermendên Kurd dıvê nebın dûvık an ji terriyên siyaseta partiyên Kurda, dıvê lı hımberê partiyên Kurda serxwebûna xwe bıparêzın û hunera xwe dıvê pêşi jı bo xwe bıafrinın. Dema ku merıv jı bo xwe kêrhati û jêhati be, hıngê merıv dıkare baştır kêri mıletê xwe ji were. 

8- Qasî ku ez dizanim, tu dinivîsînî jî newsa kekê? Niha wekî kitêb, gelo karekî we heye, yan hê berdewam e?

Belê, ev jı panzdeh salan zêdetır e ku ez carcarna lı ser hın mıjarên ku têkıliyên wan bı zıman, huner û siyasetê va hene dınıvisım. Ev nıvisên mın dı hın kovarên kurdi û yunani da derketıne û her wusa ji dı gelek malperên Kurdan da. Disa her wusa, hın kovar û malperên kurdi û yunani bı mın ra hevpeyvinan pêkanine û hın hunermend, nıviskar, rexnevan û dirokvanên hunerê yên Yunan û  Kurd lı ser hunera mın nıvisine. Mın pıraniya van nıvisan dı her sê blogên xwe da cıvandiye. Dıbe ku dı wexteki da ev nıvis dı kıtêbeki da berhevbıbın û were çapkırınê. Lê nıha projeyeki mın yê bı vi awayi nine. Her wusa ev si salan zêdetır e ku ez carcarna helbestan ji dınıvisım.

Ya rasti merıv nıkare bı her tışti ra mıjûlbıbe, wextê merıv têrê nake, ez dıxwazım zêdetır wext û konsentra xwe bıdım aliyê hunerê.

9- Herî zêde, keyfa te ji kîja tabloya te re tê? Dizanim, ferqek wiha dijwar e ku mirov bîne zimên, lê dibe ku çîrokeka taybet a tabloyeka te hebe?

Ez nıkarım bı hêsani bersıva vê pırsê bıdım, lewra mın tenê pênc tablo çênekırıye da ku ez bêjım kêfa mın zêdetır jı vêya hanê ra tê. Bê guman hın berhem hene ku zêdetır bı dılê merıv ın, her wusa ji hın berhem hene ku bêy ku ew merıv zêde bıêşinın, bı rıheti têne afırandınê.

10- Wekî pirsa dawî, dizanim ku cenabê te ji felsefeyê hez dike. Bi kurtasî be jî, li gor baweriya te, gelo felsefe çi ye? Çima divê em felsefe bixwînin?

Gotına felsefe jı gotına “filosofia”  ya yunani tê, ku İngiliz bı xwe ji jê ra dıbêjın “philosophy” ku dı kurdi da tê maneya “hızkırın an ji dostantiya fêhma zaninê”.  Felsefe ılmeki ye ku, dıxwaze bı awayeki sistematik, dı derbarê hebûn û nebûnê, sedem, zanin, zıman û hwd. da pırsên mantıqi bıke, bêyi ku karıbe her dem bersıvên tekûz peydabıke. Dı felsefê da pırs jı bersıvê gıringtır e. Felsefe, bı xêra pırsên ku dıke, tıxûbên hızr û zanina mırovan fırehtır dıke. Dıbe ku bersıva hın pırsan pışti sed an ji hezarsalên dın werın peydakırınê, ku dı dirokê da ji gelek caran wusa bûye.

Nexwe felsefe wek ılm, dı têgıhıştına me ya fêhm û zaninê da hın awa û metodên hızirinê fêri me dıke, jı ber vê yekê ji xwendına felsefê muhim e. Dema ku em bıkarıbın vê felsefeyê bı zımanê xwe bıfıkırın, bınıvisın û bıxweynın, hıngê ev muhimbûn dıbe du qat. Lewra zımanê merıv, sewiye û asoya fehm û zanina merıv eşkeredıke.

11- Li ser navê malpera felsefevan, em spasiya te dikin kekê Serhad, mala te ava ku te ev wextê xwe bo me veqetand û bersiva pirsên me da. Her hebe...

Ez ji sıpasiya rêveberên malpera Felsefevanê dıkım ku bala xwe dane ser xebata mın. Mala we ava û her hebın.
9-12-2013

Têbıni: Vê hevpeyvinê lı ser nave malpera Felsefevanê kekê Ali Gurdli bı Serhad Bapir ra çêkır.

Jınek koçer, 1995, rengên don, 53x31.5 cm


Jınek koçer, 1995, rengên don, 53x31.5 cm