1- Kekê hêja! Di
destpêkê de ez spasiya cenabê te dikim, ku te daxwaza me ya hevpeyvîneke qebûl
kir, mala te ava. Kurdînûs, we dinasin. Lê ji bo nifşên me yên nû, gelo tu
dikarî xwe hebekî bidî nasîn?
Ez ji jı bo vê
hevpeyvinê sıpasiya te dıkım, mala te ava. Bı anagora qeyda nıfûsê ez dı sala
1964 a da lı perçeya Kurdıstanê ya ku dı bındestê Tırkiyeyê da ye, lı bajarê
Tetwanê hatıme dınê û navê mın Evdıla danine. Çewa ku jı bo pıraniya Kurdên ku
dı emrê mın da ne ji wusa ye, yê mın ji sal, meh û roja jıdayikbûna mın rast
nehatiye qeydkırınê. Mın xwendına xwe ya despêkê lı Sılivana Amedê û lı Tetwana
Bedlisê da xwend, dıbıstana navin lı Tetwanê û liseyê ji lı Stenbola Tırkiyê û
Tetwanê xwend.
Bavê mın Mele M.
Seid Çeliker bı eslê xwe jı Botan e û wi ji weki bab û bapirên xwe perwerdeya
medreseyê ditıbû û bûbû mele, lê wi dı mızgeftan da qet meletiyê nekır. Wi
demeki dı nav koçerên eşireta Alıkan da meletiyê kır. Hewcedariya koçerên Alıki
zêdetır dı meha Remezanê da bı meleyeki hebû, lê babê mın çend salan lı ba wan
meletiyê kır. Jı vê eşiretê, bı keça Heci Eli ra, bı Fetiha΄yê ra zewıci. Pışti ku dê û bavê mın bı
hev ra dızewıcın, tên lı Tetwana Kevn bıcıhdıbın. Bereket dı nav da be, em
donzdeh xwışk û bıra ne (şeş keç û şeş ji kur) û ez zarokê çaran yê malbatê me.
Pışti ku ez dı sala 1984 a da wek penabereki siyasi hatım Yunanistanê, hıngê
mın navê Serhad Bapir lı xwe dani û ez bı vi navi tême nasin.
2- Qasî ez dizanim, heta 20
saliya xwe jî, tu li welêt mayî. Lê piştî derbeya Îlona 1980 ê, ji bêgaviyê tu
derketiyî derveyî welêt? Sedem çi bûn, ku tu derketî derveyê welêt?
Hê jı pıçûkatiya
xwe va, bı xêra kekên xwe têkıliya mın bı bı hızra netewi û bı tevgera kurdi ra
çêbû. Jı bo ez behsa atmosfera wê demê bıkım, ez dıxwazım hınek behsa wan salan
bıkım: Tê bira mın, dı sala 1976 a da, dema ku mın hê nû dest bı dıbıstana
navin kırıbû, hevaleki mın gotınên marşa cıwanan ya “Bırayên delal” bı nıviski
da mın û jımınra got ku “jıberbıke û paşê ji bışewıtine bıla kes pê nızanıbe”.
Mın ji wusa kır. Dem û şert hıngê wusa bûn. Her dı heman salê da kekê mınê ku
hıngê sınıfa yeka ya liseyê da dıxwend, lı liseyê da, lı cıheki xewle, bı
dızika pırtûka “Alfabe” ya M. Emin Bozarslan da mın û jı mın ra got ku “nişanê
nesi nede, bıbe malê”. Çewa ku wi jı bınê fanorê xwe, jı ber kembera xwe
derxıst û da mın, mın ji bı heman awayi xıst ber kembera xwe û bır malê. Salên
zehmet bûn, xeyni kesên heri nêzik, baweriya merıv bı tu kesi nedıhat. Alfabe
an ji marşeki kurdi dıkarıbû bıbûya sedem ku merıv jı dıbıstanê bıhata avêtınê
û her wusa ji serê merıv bı polês û mehkemên dewleta Tırka ra bıketa belayê. Lı
Tetwanê dı wan salan da êdi tevgera netewi ya Kurdan geş dıbû. Komeleyên legal
yên rêxıstınên weki Rızgari, PSKT, DDKD yê û her wusa ji kı dıkanên pırtûkfıroş
yên van rêxıstınan û yê Kawa΄yê hebûn. Ez bı xwe aligırê Rızgariyê bûm. Dı wan salan da mın pırtûkên
İsmail Beşikçi û pırtûkên di yên weşanxaneya Komal΄ê yên lı ser diroka Kurdıstanê xwend.
Lı liseyê da serê her çend rojan careki pevçûn
dı navbera xwendekarên welatparêz û islamist da çêdıbûn. Bı anagorê gotınên
rêveberên liseya Tetwanê, dı sala xwendınê ya 1979-1980 ya da, jı ber van
pevçûnan tenê 38 rojan dıbıstan vekıri mabû. Mudırê islamist ya liseya Tetwanê,
jı ber van pevçûn û zırar û zıyanên ku lı dıbıstanê qewımıbûn, gelek jı me
xwendekarên welatparêz dabû mehkema dewleta Tırka. Dı wan salan da diktator
Xumeyni lı İranê hatıbû ser hukm û Kurd ji heşt bajarên mezın dı nav da, beşeki
mezın yê rojhılatê Kurdıstanê xıstıbûn bı qontrola xwe û her wusa pışti demeki
kurt, rejima Xumeyni dest bı qetliama Kurdan û jı nûva dagırkırına Kurdıstanê
kırıbû. Ev islamistên Tetwanê, ku ew ji weki me bı eslê xwe Kurd bûn, pıştgırên
Xumeyni bûn. Lı bınê liseyê, lı ser rêya navendi ya Tetwanê dıkanek pırtûkfıroşi jı xwe ra vekırıbûn bı navê “İslam”ê û jı vê
dıkana hanê bı operloyên mezın ku derdıxıstın derva, serê sıbê heta êvarê
marşên bı zımanê farısi yên pesndarên Xumeyni û “şoreşa islami” datanin ser
teybê. Dı wan salan da, lı Tetwanê sloganeki me yê sereke “Xumeyniyê xwinxwar
destên xwe yên bı xwin jı Kurdıstane bıkşine” bû û herçi yên islamistan e, yê
wan ji “imam Humeyni” bû.
Dı van şertan da
rejima diktator ya 12 İlonê ya sala 1980 ya hat. Kesên jı me mezıntır hemû
hatın gırtın an ji bûn fırar. Sala mın ya dawi ya liseyê bû, dı hemû xwendına
xwe ya dıbıstane da, dı dersan da ez xwendekareki gelek serketi bûm, wê salê ez
ketım imtihanên zaningehê û mın puaneki baş sıtand lê ez neçûm û mın qeyda xwe
lı tu zaningehê nekır. Jı sala 1981 a heta 1983 yan, bı awayeki nepeni mın dı
nav xebatên siyasi da ciyê xwe gırt. Dı sala 1983 ya da operasyonên mezın lı
ser rêxıstına Rızgariyê çêbûn, bı sedan kes û her wusa pıraniya hevalên mın hatın gırtın. Hevalê mın
yê jı desteya jı mın bılındtır, ku bı mın ra têkılidar bû, ew ji hatıbû gırtın.
Mala wi ava, wi mın neda dest, navnişana mın neda polêsên işkencekar. Ez jı
hemû têkıliyên xwe yên rêxıstıni qut bûm. Pışti hıngê, ez derketım derveyê
welat, jı Kurdıstanê çûm Tırkiyê û heta payiza sala 1984 a lı wır bı tena serê
xwe, fırar mam. Paşê bı têkıliya hın dostên xwe, mın rê peydakır û derbasê Yunanistanê bûm û
wek multeciyeki siyasi mın xwe sıpart Yunanistanê. Mafê penaberiyê dı demeki
kın da dane mın. Lı Yunanistanê da ji, heta sala 1987 a dı nav xebatên
rêxıstıni da mın bı awayeki aktiv cıhê xwe gırt.
Dı sala 1985 a
da, jı bo xwendına zaningehê mın jı
Enstituya Kurdi ya Parisê bursa xwendınê sıtand. Dı navbera salên 1987 – 1992
ya da, mın beşa resım ya Akademiya Hunerên Sıpehi (Cıwan) da xwend. Her dı sala 1992 ya da, pışti qedandına zaningehê,
ez bı keçeke Yunan ra zewıcim. Du kur û keçeki me hene. Xanıma mın qederek baş
bı kurmanci fêrbûye û ez bı zarokên xwe ra tenê bı kurmanci dıpeyvım. (Jı
malpera zazaki.net ê, Roşan Lezginê hêja lı ser mıjara zımanê kurdi hın pırsan
jı mın kırıye û mın ji çiroka xwe ya lı ser zımanê kurdi dı hevpeyvineki
da bı berfırehi jê ra gotiye. Yên ku
meraq dıkın dıkarın dı vê navnişanê da vê hevpeyvinê jı xwe ra bıxweynın) : http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-i-354.htm
Ev 17 sal ın ku
ez dı dıbıstana navin û liseyê da wek mamosteyê hunerê dıxebıtım. Dı navbera
salên 2001 – 2007 an da mın vê carê wek diplomeya dıdoyan, beşa grafikê ya
Akademiya Hunerên Sıpehi da xwend. Heta nıha mın lı Yunanistanê û lı Swedê (lı
Kıtêbxaneya Kurdi ya Stockholmê) heft pêşengehên ferdi pêkaniye û beşdarê jı
sedan zêdetır pêşengehên tevahi- komi bûme. Bı munasebeta van pêşengehan, heta
nıha du katalogên mın yên grafikan yên bı zımanên kurdi (kurmanci) û yunani
hatıne çapkırınê. Lı ser tora internetê sê blogên mın hene: Ya bı kurdiya
kurmanci mın dı sala 2007 a da, yên bı zımanê yunani û ingilizi ji dı sala 2008
a da avakır.
3- Grafîk, di xebatê te de cihekî girîng dadigrin
û bawer im çîrokeka grafîka te ya yekemîn jî heye newsa?
Belê, beşek mezın
xebata mın, lı kêleka hunera resım, lı ser hunera grafikê ye. Hın xusisiyetên
grafikê hene ku vê hunerê jı hunera resım cuda dıke. Yek jı wana ew e ku, dı grafikê da kar û xebata desta û
qabiliyeta huneri dıgıjin hev, bı hev va dıkelıjın. Grafikçêker,
dırûv an ji nigara grafika ku dıxwaze çêbıke, dıvê pêşi lı ser materyalên weki
dar, metal, kevır, plastik an ji tıştek dın çêbıke, ku merıv dı kurdi da jı vê
materyalê ra dıkare bêje “mak” an ji “deq”. Paşê, anagora xusisiyeta materyal û
teknika xwe, dıvê vi nigarê ku çêkıriye, bıqewêre, bıkole an ji pêva
bızelıqine. Pışti ku ev “mak” bı tevayi amedebû, hıngê grafikçêker derbasê
pengava dıduyan dıbê, dıvê vi “maka” hanê lı ser kaqıdeki taybet çapbıke. Ango
dıvê “mak” anagorê xususiyeta xwe bı awayeki were hıbırkırın û paşê ji, disa bı
metodeki lıhevhati dıvê bı destan an ji bı pressa destan ev “mak”a hıbırkıri lı
ser kaxıd were çapkırınê. Heta ku grafik neyête çapkırınê, haya hunermend bı
tevayi jı berhemê nine û encama xebata xwe sedi-sed qontrol nake. Pışti ku wê
çapbıke, hıngê heta dereceyeki dıkare hın guhertınan lı ser vê “mak”ê çêbıke û
encama grafikê ber bı aliyeki va bıbe. Çewa ku tê fêhmkırınê, hunermend dıkare
jı vê “maka” hanê, wek muhreki, jı yek cari zêdetır caran eyni grafikê çapbıke.
Bı vi awayi jı heman berhemi hejmareki tayinkıri têne çapkırınê û ev hemu ji
berhemên orjinal ın. Çıqas tiraj zêdebıbe, buhayê berhemê ji hewqas kêmdıbe.
Hunermend navê xwe û sala afırandınê lı bınê her nusxeyi dınıvise, bı xwe
tiraja grafika xwe destnişan dıke û disa lı bınê her berhemi, nusxeya her
grafiki bı vi awayê tê nıvisin: Ku tiraj 20 lıb be, hıngê 1/20, 2/20 û hwd.
Hunera grafikê
wek hunera ragıhandına mesajan ji tê qebûlkırınê. Jı ber ku jı eyni
berhemi gelek nusxe têne çapkırınê, heman
berhem dıkare lı ba gelek kesan hebe, bı
anagorê berhemên resım, buhayê grafikan erzantır ın. Jı ber ku lı ser kaxıd
têne çapkırınê dıkarın bı hêsani jı cıheki jı bo cıheki dın werıne şandın.
Belê, bı
munasebeta pêşengeheki, mın wusa behsa têkıliya xwe ya despêkê ya grafikê
kırıbû. “Dema ku cara pêşi mın grafikeki çêkır, ew jı mecbûriyetê dıhat. Jı ber
ku polêsên cuntaya Tırkan lı mın dıgeriyan, dıviya bû ku mın fotografê
nasnameyeki, ku mın peyda kırıbû, bıguheranda. Bı vi awayi, mın lı ser perçeki
plastika ku lı ser zeminên malan radıxın, muhreki wek ya ku lı ser nasnameyan
dıxın, bı serê kêrê qewart û paşê ji vê muhrê lı ser fotografê xwe xıst. Bı vê
nasnamê ez gelek caran lı bendên qontrolê ên polês û cendırmên cuntayê
derbasbûm û her wusa bı vê nasnamê, mın welatê xwe Kurdıstanê lı du xwe hışt û
wek penabereki politik gıhiştım Yunanistanê.” Bê guman, dema ku mın vi karê
hanê kır haya mın jı hunera grafikê tunebû. Tenê mın qabiliyeta xwe ya
resımçêkırınê û daxwaza xwe ya, jı derdê xwe ra rê û çareyeki peydakırınê, bıkarani.
4- Bi rastî, ez çendî rastê
tabloyeke xweşik ya pêşiyên me Kurdan têtim, wêneya ku cenabê te resmandî ye
derdikeve. Tabloyên wekî nemirên Bedîrxan, Osman Sebrî, Cegerxwîn, Yilmaz
Guneyî û yên mayî. Pêşengeheka taybet ya ‘Tabloyên Gewreyên Kurdan’ di nav
xebatên te de heye, yan berê pêşengeheke wiha pêk hatiye gelo?
Lı kêleka mıjarên mayin, mın qederek portreyên nıviskar û xebatkarên doza
serxwebûna welatê me ji çêkıriye. Dı sala 1998 a da bı munasebeta 100 saliya
rojnamegeriya kurdi mın rêzeki grafikan çêkır. Car carna ez bı vê mıjarê ra
mıjûldıbım. Ez wek hunermend, jı bo xwe vê meselê wek deyneki exlaqi dıhesıbinım,
deyndariya mın jı bo wan xebatkarên doza şerefa zıman, mılet û welatê Kurdan.
Hemû mıletên ku gıhiştıne mırazên xwe û bı serbılındi bı serbıxwe dıjin, xwedi
wan kedkarên vê şerefê bûne û ew qedrê van lehengên serbesti û rızgariya xwe
dıgrın. Hunermendên van mıletan ji beşdarê vê qedırgırtınê bûne. Çıma na?
Hunermendên Kurd ji dıkarın bı hunera xwe berê xwe bıdın van hêjayên me.
Her çıqas ku mıjara pıraniya berhemên mın lı ser
me Kurdan e ji, heta nıha lı Kurdıstanê mın pêşengehek ji pêknaniye. Haya mın
jê heye ku, dı gelek bajarvaniyên (belediye) ku dı destê Kurdan da ne, eywanên
huneri hene û pêşengeh têne organizekırın. Kesi heta nıha jı mın ra negotiye
“kerembıke, ev imkanên me hene gelo em çewa dıkarın tıştek pêkbinın.” Ev tışt
jı bo başûrê Kurdıstanê ji wusa ye. Dı sala 2009 a da, bı hevkariya bajarvaniya
Saloniki ya Yunanistanê mın pêşengeha xwe ya berfıreh ya grafikan pêkani.
Bajarvaniyê jı bo vê pêşengehê katalogeki yunani û kurdi ya xweşık, ya 48
rûpeli çapkır. Dı vê katalogê da fotografên 65 grafikan hene. Mın rabû vê
kataloga xwe, çewa jı gelek Kurdên di ra ji şandıbû, jı serokên bajarvaniyên
Diyarbekır û Tetwanê ra ji şand. Tu bersıveki ku “vayê ev katalog gıhişte destê
me ji” kesi neda mın. İroj bı xêra internetê, merıv bı rıheti dıbe xwedi haydari
û malumatên ku dıxwaze, ki bıxwaze bı xebatên hunermendên Kurd bıhıse, zêde
astengi tune ne. Yên mın ji bı sedan fotografên berhemên mın dı internetê da
hene.
Yê mın, haya mın jı mekanizma siyaseta Kurdi heye,
çewa û bı çı zımani dıfıkıre, pivanên “jı me ye” an ji “ne jı me ye” têne çı
maneyê. Tıştê ku jı hunermendan tê xwestın xulamti û mıridti ye. Hemû ev tışt
ciyê pivana “kalite”yê dıgrın. Hunermendên muzikê dema sıtraneki jı bo
“mezınbûna serok Apo” çêkın, jı bo wan deriyên televizyon, rojname û konseran
vedıbın. Nıviskar ji dıvê hemû tışti bı pênusa xwe bıkın (pivana ka wê bı kijan
zımanê be ji tune ye) da ku anagorê wan
hın deri lı pêş wan vebın. De ica mın bersıvê daye, ka hunermendeki “jir” yê
hunera resımê çı dıvê bıke da ku karıbe “xêrê” jı hunera xwe bıbine. Yê mın
çewa ku tê ditın ez bı tıştên “beredayi” mıjûldıbım, herçi portre ne, ez tam
bêfehm ım, radıbım portreyên Bedırxaniyan,
Osman Sebri, Cegerxwin, İsmail Beşikçi, Yılmaz Guney û yên mayin çêdıkım!
Ez werım ser pırsa te. Nıha tu projeya mın ya
pêkanina pêşengeheki bı portreyên mezınên Kurdan û dostên Kurdan tune ye. Dı vê
mıjarê da dıxwazım bêjım ku, ya muhım çêkırına van portreyan bı xwe ye, pêşengeheki bı vê mıjarê çêbıbe
baş e, ku çênebe ji tıştek nabe û ezm û meyla mın ya çêkırına berhemên bı vi
rengi ji kêm nake. Wexteki da, wê dem were û merıv dıkare dı pêşengeheki da van
berhema nişanê xelkê bıde.
5- Bi rastî, ez ji hunera
resmê zêde fêhm nakim. Tenê, keyfa min ji xebatên xweser re tê û ez qasî hêza
xwe, carinan dişopînim. Lewma jî, dikarim bibêjim ku her wêne/tabloyek çîrokeka
wê heye. Tiştên ku canabê te wan diresmîne, çi ne? Yanî, mijarên te yên sereke?
Ez dıbêm qê ew kesên ku bı felsefe û estetikê va
mıjûldıbın, xwedi wan ramanan nın da ku jı berhemên huneri ji fêhmbıkın. Dema
ku berhemeki bala merıv dıkşine ser xwe, an ji kêfa merıv jı berhemeki ra tê,
hıngê hemû mesele şırovekırına sedemên vê balkışandın, kêf û hızkırınê ye.
Rexnevan û dirokvanên hunerê têkıliya berhemê bı berhemên kesên dın ra
dışopinın, têkıliya berhemê bı serdem, cıvat û bûyeran va dışopinın.
Dıbe ku her tablo
xwedi çirokeki be, lê zêde maneya çirokê lı ber berhem tune ye, lewra berhem bı
tena serê xwe dertê pêşberi temaşevanan. Bê guman istisna ji hene, lewra, bêyi
çiroka (bûyera) qetliama 1650 kesan yê bajarê kevnar yê Baskiyan “Guernica”yê,
tesir û menzila vê tabloya Picasso dê hınde mezın ninbûya.
Bı awayeki gışti,
çirokên beşek berhemên mın dıbe ku rewşa mılet û welatê me bın. Bûyerên mina
xebata vejina Kurdan ya despêka salên 1900 an, xapandın û şıkandına Kurdan yên
salên pışti 1923 yan, serihılandınên Piran, Agıri û Dêrsimê, ekola Hawarê, komara
Kurdıstanê ya 1946 a, xebat û tecrubeya başûrê Kurdıstanê bala mın dıkşinın.
Kesayetiyên weki Şêx Seid, serokên dın yên Azadiyê, Seid Rıza û Qazi Mıhemed ku
ew hemû, stuyên xwe lı hımberê dıjmın xwarnekırın û jı bo me bûn sembolên şeref
û serbılındiya me û agırê gurr yê berdemiya doza rewa ya mıletê me, tesireki
mezın lı mın kırıne. Mele Mıstefa
Berzani bı xebat û jiyana xwe, jı bo mın destan û efsane ye. Ez heyrana
nıviskar û sıtranbêjên Kurd yên Sovyeta
berê me, ku pıraniya wan Kurdên Êzıdi ne, wek xelkê me lı wır, ku bı nıfûsa xwe
derdora sedhezar kesibûn (lı Ermenıstan û Gurcıstanê) bûn lehengên vejina zıman
û kultura kurdi. Edebiyata me ya nıviski û ya devki, muzika kurdi, erdnigariya
welatê me, mimariya gund û bajarên me bala mın dıkşinın.
Resım û grafikên
mın, wek mıjar dıbın çend beşên weki: Figurên mırovan, dimen, compozisyonên
abstrek, nature morte, portreyên mırovan û hwd. Her wusa ji wek teknik, grafikên mın lı ser dar, metal, pleksiglass,
linoleum û materyalên dın hatıne çêkırınê. Herçi resım ın, ew bı teknikên weki
rengên don û akrilik, hıbra çini, pastelên bı don, pênus û rıji (komır) û hınên
dın ın.
6- Kekê tu difikirî ku
rojekî vegerî welêt?
Ez pışti 24
salan, dı sala 2006 a da çûm mala xwe. Jı hıngê va ev 5 car ın ku ez çûme
bakûrê welat û du caran ji jı wır çûme başûrê welatê me. Her çıqas ku ev nêziki
30 sal ın ku ez jı welat dûr bım ji, xewn û xeyalên mın her derdora welat da
ne. Bê guman ez dıxwazım vegerım welatê xwe. Lê êdi ez tenê nin ım, xanım û
zarokên mın ji hene ku mın yek gotıni ji bı zımanê tırki fêri wan nekıriye. Ku
şert lı hev werın û ku ez karıbım hunera xwe bı rıheti bıafırinım ez dıkarım
vegerım.
7- Peşnîyarên te yên ji bo
wênesazên me ciwan, ku nû nû dest bi vê hunerê kirine çi ne gelo?
Zarokeki ku jı dê
û bavê xwe fêri zımaneki dıbe, êdi ew bı
xêra vi zımanê xwe, dıkare jı xwe ra cihaneki xweifadekırınê bıafrine. Ew ne
mecbûr e êdi ew tıştên ku jı dê û bavê xwe fêrbûye dubarebıke. Fêrbûna
zımaneki, otonomiya xweifadekırınê ji dıde kesan. Huner ji wek zıman e. Keseki
ku ferhenga bıngehin ya hunerê, ango awayê afırandına berheman fêrbûye, êdi ew
dıkare bı gelek awayan berhemeki bıafrine. Bı çı mıjûlbıbe, kêm û zêde wê
bereketa qabiliyeta xwe bıbine. Lı vır da tıştê muhim ew e ku, dıvê haya
hunermend jı kultura mıletê wi û jı diroka hunera cihanê hebe û her wusa ji
dıvê haya wi jı hunera serdema wi ji hebe û xwedi xebateki berdewam a bê
rawestan be. Dema ku merıv sê berheman çêke, dıbe ku her sê ji nebaş bın. Lê
dema ku merıv sed berheman çêbıke, hıngê ihtimal heye ku jı wan pênc pır
baş û dehên dın ji baş an ji lıhevhati
bın. Bı xebata bêwestan û zêde, merıv dıkare lı dû xwe ji bınêre û şıverêya ku
meşiyaye bışopine: serdemên cıhê û guhertınên ku dı berhemên xwe da qewımine
bıbine.
Malesef jı bav û bapirên me jı me ra miraseki
hunera resım nemaye. Gelek sedemên vi tışti hene. Lê lı Kurdıstanê qederek jı
paşmayiyên hunera heykela maye. Dı muzexaneyên cihanê û yên dewletên dagırker
da gelek minakên vê hunera geş hene. Her wusa heta dereceyeki dıbe ku Kurdan
hunera minyatori çêkırıbe. Lê wek minak, em bı zelali nızanın ka gelo minyatorên ku dı
orjinala Şerefnameya Şerefxanê Bedlisi da hene kê çêkıriye. Mimariya xani,
qesr, kele û sûrên gund û bajarên Kurdıstanê
û her wusa ji dimenên erdnigariya welatê me dıvê bala me bıkşinın ser
xwe. Her wusa ji motivên xali, xaliçe, kulav, têêr û tıştên risti û neqışkıri
yê xelkê me dıvê bala me bıkşinın. Ev çavkaniyên kultura xelkê me ji dıkarın
bıbın perçeyeki mıjar û materyalên kêranina ya hunera nûjen.
Pêşniyara mın jı hunermendên nûgıhişti ra ew e ku
dıvê ku dı jiyana me da du pencere hebın. Jı pencera pêşi dıvê ku em berê xwe
bıdın zıman û mirasa me ya kulturi ku jı bav û bapirên me jı me ra mane. Wek
minak, zargotın û muzika kurdi ya kevneşopi gelek dewlemend ın, ev
dewlemendiyeki wusa ye ku, pısporên van mıjaran dıkarın vana dı beşên xwe da, bı
kulturên heri dewlemend yên mıletên dın ra danın berhev û muqayesebıkın. Heta
jı me tê dıvê em bı van xezineyên mıletê xwe bıhısın û fêrbıbın. Hunera nûjen
ya ku dıvê ku em avabıkın dıvê lı ser rayên kultura mıletê me avabıbe. Dıvê
kultureki me yê netewi hebe da ku em bı vê kultura xwe bı netewên dın ra bıdın
û bıstinın û bı vi awayê ji kultura me bıbe kultureki navnetewi.
Jı pencera dınê ji, dıvê ku em berê xwe bıdın
hunera cihanê, xususi hunera welatên demokratik û pêşketi. Dıvê haya me jı
diroka hunerê, jı dirok û sosyolojiyê hebe, da ku em bızanıbın ka huner dı
kijan rewşan da lıxwexıst û geşbû. Mirasa diroka hunerê ya cihanê êdi mirasa
hemû mıletan e, lı ber destên her kesi ye, yê ku jı jê tê dıkare jı jê istifade
bıke û hunera xwe ya nûjen lı ser avabıke. Hunera nûjen ku dıvê em bıafrinın,
dıvê senteza kultura me yê netewi û ya vê hunera cihanê be.
Hunermendên Kurd, heta jı wan tê, dıvê xwe jı
bın tesira wan hunermendên ku jı nav mıletên her çar dewletên dagırkerên welatê
me derketıne, bıfılitinın. Lewra dı nav Tırk, Ereb û Farısan da ne kultureki
demokrasiyê hebûye û ne ji hunereki nûjen ya dı sewiya cihanê da derketiye.
Hunermendên me dıvê haya wan jı diroka mıletê me
hebe, haya wan jı pırsgırêkên siyasi hebe, bûyerên ku dıqewımın ku dı hunera me
da ji şopên wan xwuyabıbe ev baş e. Huner bı xwe ji dıkare hın aliyên bûyeran
roni, eşkere û şırovebıke. Lê hunermendên Kurd dıvê nebın dûvık an ji terriyên
siyaseta partiyên Kurda, dıvê lı hımberê partiyên Kurda serxwebûna xwe
bıparêzın û hunera xwe dıvê pêşi jı bo xwe bıafrinın. Dema ku merıv jı bo xwe
kêrhati û jêhati be, hıngê merıv dıkare baştır kêri mıletê xwe ji were.
8- Qasî ku ez dizanim, tu
dinivîsînî jî newsa kekê? Niha wekî kitêb, gelo karekî we
heye, yan hê berdewam e?
Belê, ev jı panzdeh salan zêdetır e ku ez
carcarna lı ser hın mıjarên ku têkıliyên wan bı zıman, huner û siyasetê va hene
dınıvisım. Ev nıvisên mın dı hın kovarên kurdi û yunani da derketıne û her wusa
ji dı gelek malperên Kurdan da. Disa her wusa, hın kovar û malperên kurdi û
yunani bı mın ra hevpeyvinan pêkanine û hın hunermend, nıviskar, rexnevan û dirokvanên
hunerê yên Yunan û Kurd lı ser hunera
mın nıvisine. Mın pıraniya van nıvisan dı her sê blogên xwe da cıvandiye. Dıbe
ku dı wexteki da ev nıvis dı kıtêbeki da berhevbıbın û were çapkırınê. Lê nıha
projeyeki mın yê bı vi awayi nine. Her wusa ev si salan zêdetır e ku ez
carcarna helbestan ji dınıvisım.
Ya rasti merıv nıkare bı her tışti ra
mıjûlbıbe, wextê merıv têrê nake, ez dıxwazım zêdetır wext û konsentra xwe
bıdım aliyê hunerê.
9- Herî zêde, keyfa te
ji kîja tabloya te re tê? Dizanim, ferqek wiha dijwar e ku mirov bîne zimên, lê
dibe ku çîrokeka taybet a tabloyeka te hebe?
Ez nıkarım bı hêsani bersıva vê pırsê bıdım,
lewra mın tenê pênc tablo çênekırıye da ku ez bêjım kêfa mın zêdetır jı vêya
hanê ra tê. Bê guman hın berhem hene ku zêdetır bı dılê merıv ın, her wusa ji
hın berhem hene ku bêy ku ew merıv zêde bıêşinın, bı rıheti têne afırandınê.
10- Wekî pirsa dawî,
dizanim ku cenabê te ji felsefeyê hez dike. Bi kurtasî be jî, li gor baweriya
te, gelo felsefe çi ye? Çima divê em felsefe bixwînin?
Gotına felsefe jı gotına “filosofia” ya yunani tê, ku İngiliz bı xwe ji jê ra
dıbêjın “philosophy” ku dı kurdi da tê maneya “hızkırın an ji dostantiya fêhma
zaninê”. Felsefe ılmeki ye ku, dıxwaze
bı awayeki sistematik, dı derbarê hebûn û nebûnê, sedem, zanin, zıman û hwd. da
pırsên mantıqi bıke, bêyi ku karıbe her dem bersıvên tekûz peydabıke. Dı
felsefê da pırs jı bersıvê gıringtır e. Felsefe, bı xêra pırsên ku dıke,
tıxûbên hızr û zanina mırovan fırehtır dıke. Dıbe ku bersıva hın pırsan pışti
sed an ji hezarsalên dın werın peydakırınê, ku dı dirokê da ji gelek caran wusa
bûye.
Nexwe felsefe wek ılm, dı têgıhıştına me ya
fêhm û zaninê da hın awa û metodên hızirinê fêri me dıke, jı ber vê yekê ji
xwendına felsefê muhim e. Dema ku em bıkarıbın vê felsefeyê bı zımanê xwe
bıfıkırın, bınıvisın û bıxweynın, hıngê ev muhimbûn dıbe du qat. Lewra zımanê
merıv, sewiye û asoya fehm û zanina merıv eşkeredıke.
11- Li ser navê
malpera felsefevan, em spasiya te dikin kekê Serhad, mala te ava ku te ev wextê
xwe bo me veqetand û bersiva pirsên me da. Her hebe...
Ez ji sıpasiya
rêveberên malpera Felsefevanê dıkım ku bala xwe dane ser xebata mın. Mala we
ava û her hebın.
9-12-2013
Têbıni: Vê hevpeyvinê lı ser nave malpera Felsefevanê kekê
Ali Gurdli bı Serhad Bapir ra çêkır.