28/01/2008

Îbrahîm Guçlu tenê nîne.

Divê em, ne li himberê hev, li himberê dijmin bibin şêr.

Ez gef û tehdîtên li himberê welatparêzê hêja Îbrahîm Guçlu, rûreş û riswa dikim. Di derbarê pirsgirêka Kurdistanê da siyasetirin, mafê pîroz yê her Kurdekî ye û heqê tu hêz û teşkîlatê tuneye ku bi gef û tehdîtan ambargo dane ser vî mafî. Kurd divê ne li himberê hev, divê li himberê dewleta Tirkan û li himberê pişgirên dewleta dagirker bibin şêr.

Sîyasetvân û rojnamevanên Tirkan, her roj bi baran dijûnan li miletê me dikin, PKK tu caran wan tehdît nekir û neynûkên wan jî neêşand. Li Kurdistanê, her roj bi sedhezaran rojnameyên Tirkan tên firotin, ew rojnameyên ku li Kurdan dijûnkirinê kirine karê xwe yê sereke. Hemû partîyên Tirkan û her wusa jî partîyên nijadperest yên wekî MHP li nava Diyarbekirê da şûbeyên xwe vekirine û bi quretî li himberê menfeatên Kurdan sîyasetê dikin. PKK van hêzên Tirkan tehdit nake û êriş nabe ser wan, lêbelê welatparêzên wekî Îbrahîm Guçlu bi kuştinê tehdît dike. Bêtehamûlbûna li himber her muhalefetekî, sîyaseta sereke ya partîyên komunîst e û PKK jî wek partîkî çep û komunîst, li Kurdistanê, xeynî xwe hemû hêzan din wek xayîn û ajan dibîne.

Ew demokrasî, wekhevî û heqên ku em wek milet ji dijminên xwe ji bona xwe dixwazin, ku em ji niha va li himberê hev jî pêkneynin, hingê wek milet, partî û hêz, wê tu siberojekî me yê ronak çênebe.

22/01/2008

Çend Ditın û Pêşniyariyên lı ser Kampanyeyan

Malpera Amidakurd, kampanya bı navê “Kampanya Navên Şêngehan ên Kurdi” da despêkırın. Lı ser kampanyên ku heta nıha hatıne çêkırın û lı ser vê kampanya nû, ez dıxwazım çend ditın û pêşniyariyên xwe bêjım.
Çewa ku em pê dızanın, heta nıha Kurdan jı bo axaftın, xwendın û nıvisandına zımanê kurdi û pırsgırêkên ku bı zımanê kurdi va gırêdayi ne, gelek kampanyan çêkırın. Hın jı van kampanyan, jı aliyê saziyên Kurdan va lı perça Kurdıstanê a dı bın destê Tırkiyê da û lı Tırkiyê hatın çêkırın. Hın kampanya ji jı aliyê malperên Kurdan va hatıne çêkırın, her wusa carna em leqayê hın kampayayên ku kesan bı serê xwe ji dan despêkırın bûn. Naverok û niyeta van hemû kampanyan, balkêşandına lı ser neticeyên politikaya asimilasyona zımanê kurdi bû û jı Kurdan dıhate xwestın da ku zımanê xwe bıparêzın.
Pıraniya van kampanyan, bêy ku muhasebeya van kampanyan were kırın, dı nav bêdengiyê qediyan. Tenê navê wan kesên ku pıştgıri dıdan van kampanyan dıhate eşkerekırın û weşandın. Nıvis û ditınên ku jı bo van kampanyan dıhate nıvisin ji dıketın nav “toza” arşivên malperên kurdi.
Çend meh beriya nıha, malpera Amidakurd’ê lı ser asimilasyon û otoasimilasyonê kampanyeki destpêkır. Cudatiya vê kampanyê, jı yê mayin ji ev bû ku, malperê nıvisên jı bo vê kampanyê hatıne nıvisin û navê wan kesên ku pışgıri dane vê kampanyê, jı parti, teşkilat, sazi û weşanên Kurdan ra şand û bı vi awayê bala wan kışand ser vê mesala muhim. Kampanya daxwaz dıkır ku “Dıvê zımanê siyasetê bıbe kurdi” Hın kes wê bêjın ku “ma dema kampanyên dın ji çêdıbûn, qê haya parti û saziyên Kurdan jê çênedıbû?”. Raste çêdıbû, lêbelê vê carê jı wan ra bı kurtahi dıhate gotın ku, “em ev kesên xweyê van ramanan û yên mayin ên ku pışgıriyê dan vê kampanyê, em bala we dıdın lı ser van meselan û em jı we dıxwazın ku wun zımanê parti, teşkilat û saziyên xwe, yê danûsıtandınên xwe û yên weşanên xwe bıkın kurdi,”. Ez dıbêm qê bı vi awayi, ev kampanya jı yên mayin gavek pêşvetır davet, lê malesef lı wır dısekıni.
Ev kampanye û yên mayin, xebatên sıvil yên hemwelatiyên Kurd ın. Lêbelê kêmasiyeki mezın dı van hemû kampanyan xwıya dıkır, ku dı van kampanyan da nedıhate gotın ku “ku wun van daxwazên me yên maqûl bıcıhneynın, hıngê em ê neyên cıvinên parti, teşkilat û saziyên we, em ê weşanên we yên bı zımanê tırki boykot bıkın û jı ber ku wun wek Kurd bı zımanê tırki siyasetê dıkın û saziyên xwe rêvedıbın û disa bı zımanê tırki xitabê mıletê me dıkın û dı nav Kurdan da zımanê tırki belavdıkın, em ê lı hemberê we bıkebın nav xebatê û mucadeleyê”. Wê hın kes bêjın ku “dema ku em wusa bêjın, ma qê wê jı me bıtırsın?”. Ez ji dıbêjım ku, na wele, jı me natırsın. Lê ne bı gotınan, dema ku me dı rastiyê da ji wusa kır, wê hıngê me bıhesıbinın û wê tesira vê xebat û niyeta me ji lı ser wan xwıya bıke. Hıngê bı rasti ji em ê bıbın xwedi insiyatifeki sıvil, bı xweyê proje û asoyek ronak.
Dı warê tekniki da ji kêmasiyeki mezın yên van kampanyan hebû, ku tenê bı bangeki dest bı kampanya xwe dıkırın û jı wır û pê va ji, jı xwendevanên xwe ra dıhıştın. Çewa ku em dızanın bı sedan nıvisakarên zımanê kurdi hene û hejmara wan kesên ku dı weşanên Kurdan da bı kurdi dınıvisinın ji, jı hezar kesi derbasbûye. Ev kesên hanê, dı bın sistema hakimiyeta zımanê tırki da, wan bı zaneti terciha xwe bı zımanê kurdi ra kırıne, yani xwe jı vê hakmiyeta zımanê tırki fılıtandıne. Gelo dı kampanyên ku tên çêkırın da merıv çıma leqayê pıraniya van navan nayê? Çewa dıbe ku kampanyeki jı bo parastına zımanê kurdi bı 100 an ji 200 kesan dıqede? Dı warê zımanê kurdi da, hın kes hene ku ev 20-30 û zêdetır salın ku dı nav xebatê da ne, dı van kampanyan da gelo çıma merıv leqayê navê wan nayê? Çıma insiyatifên kampanyeyan rê û metodan nagerın, da ku yeko-yeko xwe bıgıhine van kesan, da ku dı vê meselê da hem em bı nêrin û ditınên wan bıhısın û bızanıbın û hem ji, da ku ew pıştgıriya jı bo kampanyê jı wan kesan bıstinın?
Her wusa kampanyaki tenê bı hêza malpereki dıvê were çêkırın an na? Çıma Enstitu, malper, kovar, rojname, û saziyên Kurdan bı hev ra kampanyaki berfırehtır nakın? Gelo insiyatifa kampanyan, beriya despêkırına kampanyan dıkebın nav şêwr û lêgerinên bı vi awayi, an bı tena serê xwe, (em bêjın wek malper) bı xebateki hewqa gıran û ciddi radıbın? Gelo sedemeki qelsbûna van kampanyan ji ev e û bı vi awayi insiyatifên sıvil yên wek kampanya, lı ber çavên Kurdan êdi berebere ciddiyeta xwe wendadıkın? Ez bawer dıkım ku, dıvê ku em serê xwe bı peydakırına cewabên van pırsan û pırsên bı vi awayi bıêşinın.
Ez nıha werım ser vê kampanya nû ya malpera Amidakurd, ya bı navê Kampanya Navên Şêngehan ên Kurdi. Malperê vê kampanyê, pışti weşandına nıvisa mın a bı navê “Malperên Kurdi û Weşangeriya “Hıma Çewa Hat” ” despêkır. Dı nıvisa xwe da mın weşanên Kurdan û bilhasa malperên Kurdan rexne dıkır, jı ber ku ew gelek caran navên gund, çıya, çem û bı awayê gışti navên ku bı ernigariya Kurdıstanê va gırêdayine, bı navên sexte û derewin ên bı zımanê tırki dıweşinın. Mın anagorê hızra xwe, sedemên vi tışti izahdıkır û balê dıkışand lı ser tehlûkeyên vê weşangeriyê. Her wusa lı ser tunebûna arşiveki navên erdnigariya Kurdıstanê ji mın malperan rexne dıkır. Mın wusa dıgot: “Wun ê jı mın ra bêjın ku ew navên kurdi nıkarın peyda bıkın, lema navên tırki yên sexte dıweşinın. Hıngê ez ê jı we ra bêjım ku ev rast e, lê belê bê cidibûna malperên Kurdan jı xwe dı vê meselê da ye: Yani jı aliki va, jı nıha va her malpereki bûye xwedi arşiveki bı hezaran nûçeyan, lê belê ez bawernakım ku heta nıha tu malpereki jı xwe ra kırıbe hedef da ku jı xwe ra arşiveki navên gund, çiya û çemên Kurdıstanê çêke û bı camêri vê arşivê pêşkeşi malperên dın ji bıke. Dı arşiveki wusa da dıkarıbû navên rasti û lı hımberê wan ji yên derewin û sexte hebûna.” Her wusa mın dıgot ku jı bo despêkırına avakırına arşiveki wusa gelek malûmat ji hene, û mın çen nımûneyan ji dıda.
Ciyê kêfxweşiyê ye ku malpereki kurdi bala xwe da van ditınên mın û dıvê ez lı vır bêjım ku, ev ditın dı serê gelek Kurdan da ji hebûye û heye, nızanım, dıbe ku ev cara pêşi be ku bûbe mıjara nıviseki bı vi awayi.

Lı ser vê kampanyê ez dıxwazım çend ditınên xwe bêjım û çend ji pêşniyariyan bıkım:
Navê kampanyê Kampanya Navên Şêngehan ên Kurdi ye. Her çıqas bı xêra “geh” a ku dı nav da heye, mın jı gotına “şêngeh” ê fêhmkırıbe ji, mın fêhm nekır jı bo kampanyaki bı vi rengi çıma navên erdnigari an ji coxrafya yê bıkarneani ye. Ez nızanım gotına şêngeh çewa hatıye çêkırın. Herçi “geh” e, ew ci û wareki dıde nişan, lê “şên”, ez dıbêm qê tıştê xweş û bı kêf e. Dı frehenga İzoli a çapa 1992 ya da em leqayê gotına şêngeh nayên, lê gotına “şêni” heye ku tê maneya qelebalıx, koma mırovan, menbaı (ez nızanım ev çı ye) ya jiyanê, xweşi û tax. Enstituya kurdi ya Parisê dı rojnameya Kurmanci’yê da navê “erdnigariyê û erdnasi “ û “coxrafya” bıkartine.(Berhevoka rojnameya Kurmanci ya hıjmarên 1-20, çap: sala 1999, rûpel 265). Her wusa lı vê kıtêbê da ji em leqayê gotına “şêngeh”ê nayên. Wikipediya Ensiklopedia Azad ya beşa kurdi ji gotına erdnigariyê bıkarani ye. Jı aliyê di va herçi gotına “coğrafya” ya ku dı tırki da û “geography” ku dı zımanê ingilizi da heye, ew her du ji jı gotına “geografia” yunani tên. Etimolojiya vê gotınê weki ya “erdnigari”yê ye .Geo = erd, dınya +grafia = nıvis, şıkıl.
Kampanya “bi armanca berhevkirina navên bajar, bajarok, nehiye, gund, gom û taxên Bakurê Kurdistanê yên bi kurdî” hatiye despêkırınê. Ev hemû cıh bı aktiviteya mırovan ra têkılidar ın. Dı be ku jı ber vê yekê ne gotına erdnigari, lê gotına ”şêngeh” hatiye karanin. Lê em pê dızanın ku navên çem, gır û çiya, geli û her navê ku bı erdnigariya Kurdıstanê va têkılidar e, jı aliyê dewleta Tırkan hatiye guhertın û şûna wan navên derewin û sexte yên bı zımanê tırki danine. Kampanyayeki dıviyabû ku van navên erdnigariyê ji bıgırta nava xwe.
Gelo çıma kampanya behsa navên gundên Kurdan ên dervayê Kurdıstanê ji nake? Lı heremên Qonya, Enqere, Kırşehir, Qeyseri û yên dın da dıbe ku nêzikê hezar gundên Kurdan hene. Dewleta Tırkan vê beleya guhartına navan aniya sêrê heremên van Kurdên xwedicıh ji. Dı berhevkırına navên rasti û esli da, weşanên Kurdên van deveran jı Kurdên Kurdıstanê bı xirettır ın û wan jı nıha va gelek xebatên hêja kırıne.
Navê kampanyayê “Kampanya Navên Şêngehan ên Kurdi” ye. Mın nıvisa xwe ya ku mın lı jorê behsa wê kırıbû da ji nıvisiye ku, her çıqas pıraniya navên erdnigariya Kurdıstanê bı zımanê kurdi bın ji, hemû ne bı zımanê kurdi neû mın dıgot ku “Lı Kurdıstana iroyin da xeyni Kurdan, Ermeni û Suryani ji, jı nufısa xwe ya nıha pır pır zêdetır hebûne. Em bêjın lı Serhedê merıv jı navê gundan pê derdıxe ka kijan gund yên Ermeniyan û kijan ji yê Kurdan bûye.Xeyni navên bı kurdi, gelek navên di ji, jı van zımanan û zımanên mıletên hêji kevntır mane.” Jı ber van sedeman mın behsa navên rast û esl kır û bı ısrar qet negot “navên kurdi”. Bê guman ev hemû nav, çewa ku dı nımûneya wan gotınên ku jı zımanên dın ketıne nav zımanê kurdi ji xwıya dıke, bûne malê zımanê kurdi ji. Lê dıvê em ji birnekın ku, dı warê etimolojiyê da, her navek jı nav zımaneki an ji, jı nav hın zımanên ciran dertê.
Dı tu ciyê banga kampanyê da behsa navên derewin û sexte yên bı zımanê tırki nayê kırın. Tê gotın ku “navên hemû şêngeh û wargehên Bakurê Kurdistanê hatine guhertin û kirine tirkî.”. Em bêjın ku Tırkan lı anagorê forma zımanê xwe navên gelek bajar û welatên dın ji kırıne tırki, wek nımûne jı Den Haag’ ê ra dıbêjın Lahey, jı Deutschland an ji Germany’ê ra dıbêjın Almanya û hwd. Dı van navan da tu niyeteki xırab a dewleta Tırkan tune ye.Lê lı Kurdıstanê niyeta xırab a dewleta Tırkan heye, lema hemû van navên ku danine, navên derewin û sexte ne. Jı xwe em pê dızanın ku, pıraniya caran qet navên rasti wernegerandıne ser zımanê tırki ji.
Jı aliyeki di va berhevkırına navên bajar, bajarok, nehiye, gund, gom û taxên Bakurê Kurdıstanê iddiayeki pır mezın e, jı bo serketına vê kampanyê xebateki sistematik, metodik û her wusa ji pır wext jê ra lazım e. Dıviyabû ku Enstituyên Kurdan bı bi karê gıran va rabûna.Gelo hêz û enerjiya malpereki tenê dıkare jı bınê vi barê mezın rabe? Gelo ya baştır wê ew nin bûya ku hemû an ji pıraniya malperên Kurdan dest bı kampanyeki bıkırana, pışgırti û mılbıdana beşa kurdi ya Wikipedia’yê. Dı Asiklopedia Azad Wikipedia’yê da, beşeki xususi heye bı navê ”erdnigari” yê û tê da, jı nıha va, dıbe ku bı hezaran navên ku bı erdnigariya Kurdıstanê va gırêdayi ne hene.
Gelo tırs tune ye ku neticên kampanyên berê werın serê vê kampanya nû ji? Çewa ku dı pırani tıştan da ji wusa ye, dema ku merıv ciddi û bı sebr be, merıv dıkare zora gelek zehmetıyan bıbe û serbıkebe. Hêvidarım ku ev kampanya wê serkeve.
Jı aliyê di va, dıvê ku dı xebatên Kurdewariyê da berdewami hebe. Xebateki dıvê qedrê xebatên ku beriya wê hatıne çêkırın bıgre û her car jı nû va Kurdıstan an ji Amerika neyê keşifkırın. Heta nıha dı mesela berhevkırına navên rasti û esli da hın xebat hatıne kırın. Ev xebat perçe-perçe ne û dı gelek kovar û rojnamên Kurdan da merıv leqayê van xebatan tê. Dıvê ku tıştên hatine nıvisin, hemû werın berhevkırın û bı tevi çavkaniyan (yên ku berhevkırıne û nav, tarix û hıjmara weşanê) bıkebın nav vê arşiva ku Amidakurd dıxwaze avabıke. Wek nımûne dı salên 1983 -84 an da, Enstituya Kurdi ya Parisê nexşeyeki Kurdıstanê weşand. Ev nexşe ne hınde analitik e, lêbelê disa tê da navê gelek çem, deşt û çiyan û angorê şertên 1980 ya, navên hemû bajar û qesebeyên Kurdıstanê hene.
Bı anagorê baweriya mın arşiva nava dıvê heta jı merıv tê dıvê analitik be.Ne tenê dıvê navên rasti û esli û lı hımberê wan ji navên derewin û sexte yên bı zımanê tırki hebın, her wusa dıvê hın malûmatên bı rengi yên dı derbarê gundan ji tê da hebın weku:
-Gundê Çılxor’ê: Lı rojhılata deşta Rehwayê, dı quntara çiyayê Çılxorê da ye û dıkebe rojavaya Tetwan’ê û derdorê 8 km jı Tetwanê dûr e, nufusa gund 865 kes e (Lı gor serhıjmêra sala 2007 a) Navê sexte yê bı zımanê tırki wusa ye: “Benekli”.
-Gundê Kızwak’ê: Lı kêleka behra (gola) Wanê da ye, dıkebe bakûrêrojhılata Tetwanê, derdorê 14 km jı Tetwanê dûr e û lı ser rêya Tetwan-Xelatê da ye, nıfusa gund 1263 kes e. Navê sexte yê bı zımanê tırki wusa ye:”Kıyıdüzü”.
-Çıyayê Sipanê Xelatê: Lı bakurêrojavaya behra Wanê, lı bakûra Elcewaz’ê, dı navbera Elcewaz û Mılazgır’ê da ye, bılındiya wi 4058 m. ye. Navê sexte yê bı zımanê tırki wusa ye:”Süphan dağı”.Bı vi awayi, ciyê her nav û warê erdnigariyê baştır eşkere û xwıya dıbın. Ev dıbe wek Ferhenga Erdnigariyê.
Dı warê internetê da hewqa şarezariya mın nine, gelo ev arşiv bı awayê interaktiv nıkare çêbıbe? Tecrubeya Wikipediya beşa kurdi bı me dıde zanin ku 2-3 Kurdên bı xiret û jêhati, yên ku hê hev rûbırû neditıne, bı xêra vê teknolojiya nûjen û hevkariyeki rınd dıkarın mûcizeyan bıkın.
Her wusa dı warê erdnigariyê da, dı internetê da Google Earth’ê heye. Lı wır ez nızanım ka gelo merıv dıkare lı kêleka navên sexte û derewin ên bı zımanê tırki da, navên rast û esli ji bınıvisine an na? Lê merıv lı kê derê bıxwaze fotografeki bı nıvis deyne, dıkare. Peydakırına fotografê her gundi gelek zehmet e, lê ku merıv bıxwaze dıkare fotografeki karekteristik yê gundeki Kurdan hılbıjêre û lı kêleka her navê sexte yê bı zımanê tırki, vi fotografê hanê bı tevi navê gund yê rasti dane. Kurd dıkarın dı Google Earth’ê da, lı ser nexşeya bakûrê Kurdıstanê bı dehhezaran fotografên bajar, qesebe, nahiye, çem, çiya û hwd. bı navên wan ên rasti danın.

12/01/2008

Lı gund, 1995, hıbra çini, 20x30 cm.


Malperên Kurdi û Weşangeriya "Hıma Çewa Hat"

Em dıbinın ku Kurd dı van salên paşi da, dı warê internetê da aktivtır bûne, gelek malperên kurdi û her wusa ên bı kurdi û bı zımanên dın ji hatıne avakırın. Gelek rojname û kovarên ku bı awayê çapkıri dertên, weşanên xwe yên elektroniki ji dıkın. Her roj bı dehhezaran Kurd jı her aliyê Kurdıstanê û dınyayê lı van malperan temaşe dıkın û dıxweynın. Kêfa merıv jı vê manzerê ra tê. Lê bebelê, gelek caran dema ku merıv nûçeyên wan dıxweyne pê dılê merıv dıêşe.
Dı rojname û malperên Kurdan da gelek caran navên gund, çiya, çem û bı awayê gışti navên ku bı erdnigariya (coxrafya) Kurdıstanê va gırêdayi derbas dıbın. Gelek caran ev nav, ne anagorê navên xwe yên rasti û esli, lêbelê bı navên sexte û derewin yên ku dewleta Tırka lı ser me dı resmiyetê da ferzkıriye tê nıvisin. Kurd dı karanina navên rasti da ne bı ısrar û ne ji bı istiqrar ın. Yani nûçeyeki “hıma çewa hat” berdestê wan, hıma wusa ji dıweşinın. Ku bı navê rasti û esl be, wê wusa bıweşinın, lêbelê ku bı navê sexte û derewin yên tırki be, hıngê ihtimaleki mezın e ku wê bı tırki bıweşinın. Jı xwe mesele dı vê “hıma çewa hat”ê da ye. Lewra gelek caran çavkaniyên nûçeyên wan, ajans û çapemeniya Tırkan ne. Malperên Kurdan pıraniya caran bı anagorê pivanên çapemeniyê ji nakın û navê çavkaniyên nûçeyan ji nanıvisinın. Hıngê xırabi hê ji mezıntır dıbe, jı ber ku êdi ew xwe wek çavkaniya nûçeyan pêşkêşdıkın.
Malperên kurdi bı hev ra û bı xwe ra ketıne pêşberiyê, dı nav telaşeki mezın da dıxwazın hılkışın ber bı serê listeya malperên kurdi yên ku heri zêde tên xwendın. Weşandına nûçeyên nû, aktuel, magazin û balkêş alikariya vê hılkışandına ber bı jora listeyê dıkın. Lê belê pıraniya malperên kurdi ne xwedi ajansên nûçeyan û tora nûçegıhanan ın. Gelo malperên kurdi dema ku nûçeyên “hıma çewa hat” dıweşinın dıvê ne xweyê hın pivan û prensiban bın?
Lı vır ez dıxwazım wek nımûne behsa çend nûçeyên malpera Netkurdê bıkım. Ev nımûne hıma bêje jı bo hemû malperên Kurdan derbasdıbe.Dı vê meselelê da tu cudatiyeki berbıçav dı navpera malperên Kurdan ên bı zımanê kurdi û yên ku bı zımanê tırki weşanê dıkın, xwıya nake. Herçi Netkurd e, bı rêya imkana şırovekırına nûçeyan, heta nıha mın bı xwe çend caran bala malperê kışandıye lı ser vê meselê. Lê ew her bı ya xwe, bı “hıma çewa hat”ê dıkın. Ka em lı hin nûçeyên Netkurdê bınêrın:

Şivanê wênekêş berhemên xwe di dawetê de pêşkeş kir
Abdullah Aksu li Çatalcaya Dêrikê şivantî dike û di heman demî de jî wênekêş e. Aksu, li herêmê wek "Şivanê wênekêş" tê nasîn. 8/1/2008/
Baykan: Qîzên gundî ji bo nasandina kincên herêmî derketin ser podyûmê
Li gundê Ulaştiya Baykanê qîzên dibistana gund ji bo kincên xwe yê herêmä bidin naskirin derketin ser podyûmê. 23/12/2007/
Hîlvan: 7 keç di gola bendavê de xeniqîn
Li Hîlvanê li gundê Çataklîyê, ji malbatekî 7 keç di gola bendava Ataturk de xeniqîn. 6/9/2007.
Diyarbekir: pêşbirka zebeşan bi dawî bû
Di pêşbirka îsal de 93 beşdarî hebûn û zebeşê Mehmet Salih Yaşa ji gundê Erimliyê ku 46 kîlo û 660 gram bû, bû ê yekemîn. 6/9/2007
Derdê hewiyê bê westan didome
Lê berî niha bi demekê, mêrê wê li gundê Sazlicayê ji xwe re qîzek bi navê Îpek dît. Dema Bedriye pê hisiya cîhan lê bû wek dojehê.14/6/2007.
Kercos: 4 gund ê 21 roj di bin qarantînayê de bin
Piştî diyar bû ku vîrûsa li gundê Boxazlikoya Kercosê hatiye dîtin, vîrusa kujtinê a H51N ye, Boxazlikoy û 3 gund ên din Ruzgarli, Aydinli û Mağaralî 21 roj ket bin qarantînayê. Çûndin û hatian gundan qedexe bû. 12/2/2007/
Kurd dı gelek waran da dewleta Tırkan rûreş û sûcdar dıkın: Em bêjın ku, yasaxkırına navê Kurd û Kurdıstanê û zımanê kurdi dı rêza pêşi a vê rûreşkırınê da tê. Yani Kurd dıbêjın ku, lı me neheqi hatiye kırın û em vê neheqiyê qebûlnakın, protesto dıkın û her wusa ji nas nakın. Dı vi wari da, jı xwe ra dıbêjın Kurd, dıbêjın ku navê welatê me Kurdıstan e û her wusa zımanê me ji zımanê kurdi ye. Dı mesala zımanê kurdi da xemsar û dı ya Kurd û Kurdıstanê da tujtır ın. Yani naxwazın anagori ideolojiya resmi ya Tırkan jı xwe ra bêjın “Dağlı Türkler-Tırkên çiyayi” û jı welatê xwe ra ji bêjın “Doğu ve Doğu Anadolu Bölgesi- Rojhılat û Rojhılata Başûrê Anadoluyê”, lê belê dı eyni demi da, jı karanina navên derewin û sexte yên gund, çiya, çem û bı awayê gışti navên erdnigriya Kurdıstanê texsir nakın. Me got “hıma çewa hat”, wusa ji dıweşinın.
Kurd bı vi awayi, bê hemdê xwe an ji bı hemdê xwe, beşek jı politikaya dewleta işkalkar a lı ser mılet û welatê me qebûldıkın û stuyê xwe lı ber vê politikayê xwar dıkın. Gelo dema viya dıkın çı qezancdıkın? Me got, hılkışandına ber bı jora listeya malperên kurdi yên ku heri zêde tên xwendın. Hê negıştine wê derecê ku karıbın bı hatına pereyên reklaman, ku hın jı wanan hılgırtiye, idara malperên xwe bıkın û pere ji qezanckın. Yani nıha sedem ne qezanckırına pereyan e, lê belê şan û şohreta nav malperên kurdi da ye.
Dema ku merıv rêveber û nıviskarên malperên Kurdan dınêre, dıbine ku pıraniya wan ev 30 sal û zêdetır e ku dı nav hereketa kurdi da ne, emrê wan gıhiştıne 45- 50 sali û zêdetır. Yani ne xort û keçên nûgıhişti yên 15-20 sali ne, da ku em bêjın haya wan jı politikayên dewleta Tırkan nine. Her yek jı wana dıbe ku bı dehan navên rasti yên gundên herema xwe dızanın û tu jı wan bıpırsi, dê nıkarıbın navên sexte yên tırki yên van gundan bızanıbın.
Jı aliyê di va pıraniya malperên ku em behsa wan dıkın, jı dervayê Tırkiyê û dervayê perça Kurdıstanê ya ku dı bın destê Tırkiyê da ye, weşanên xwe dıkın. Jı xwe lı kê derê weşana xwe dıkın bıla bıkın, bı karanina navên rasti û esl yên gund, çiya, geli, çem û yên mayin, kes tu cezayi jı nade wan. Nexwe mesele çı ye? Yani çewa dıbe ku jı aliki va dıbêjın Kurd û Kurdıstan û jı aliyê di va ji, dema ku navên ku bı erdnigariya Kurdıstanê va têkılidar ın û dı nûçeyên ku tên berdestên wan da derbas dıbın, bêyi ku tu xeman bıxwın û “hıma çewa hat” wusa ji dıweşinın?
Wun ê jı mın ra bêjın ku ew navên kurdi nıkarın peyda bıkın, lema navên tırki yên sexte dıweşinın. Hıngê ez ê jı we ra bêjım ku ev rast e, lê belê bê cidibûna malperên Kurdan jı xwe dı vê meselê da ye: Yani jı aliki va, jı nıha va her malpereki bûye xwedi arşiveki bı hezaran nûçeyan, lê belê ez bawernakım ku heta nıha tu malpereki jı xwe ra kırıbe hedef da ku jı xwe ra arşiveki navên gund, çiya û çemên Kurdıstanê çêke û bı camêri vê arşivê pêşkeşi malperên dın ji bıke. Dı arşiveki wusa da dıkarıbû navên rasti û lı hımberê wan ji yên derewin û sexte hebûna.
Jı aliyê di va jı bo despêkırına arşiveki wusa gelek malûmat ji hene, jı nıha va gelek malperên kurdi yên heremi navên gundên xwe yên rasti weşandıne.(Bınêre Sılivan.net) Her wusa dı nexşeyên leşkeri yên dewletên wek Almanya, İngiltere û Fransayê da, yên ku dı despêka salên 1900 i hatıne weşandın da, merıv navê hıma bêje hemû gund, gır, çiya, deşt û çeman dıbine. Ev nexşe lı gelek bajarên dewletên Ewropayê da lı kıtêpxaneya da hene û merıv dıkare peyda bıke. Nexşeyên dewleta Tırkiyê, yên ku beriya sala 1960 i hatıne çapkırın ji heta dereceyeki çavkaniyên baş ın. Dema ku merıv nexşeyeki wusa û nexşeki Tırkiye û perça Kurdıstanê a ku dı bın destê Tırkiyayê da ye dane kêleka hevdû, hıngê lı hımberê her navê sexte û derewinê tırki, merıv wê navê rasti û esl ji peyda bıke.
Ez bawernakım ku, dema ku nûçeyeki dı derbarê heremeki da dıkebe destê malpereki kurdi, pıraniya rêveber û nûçegıhanên vê malperê tu xeman dıxwın û jı bo 5 deqiqeyan dı internetê da lı navê kurdi dıgerın.
Em bêjın ku bı rasti ji lı navê kurdi geriyan û peyda nekırın, hıngê dema ku navê sexte yê tırki dıweşinın, çıma lı kêlekê an ji lı bınê nûçeyê wusa nanıvisinın "malesef em hê bı navê esl û rasti nızanın û jı bêçaretiyê em navê sexte yê tırki dıweşinın.” Têbıniyeki wusa, dê hergav mesela navên erdnigariya Kurdıstanê yên ku hatıne guhertın bine bira xwendevanan, wê xwendevan vê pırsê jı xwe ji bıke û wê were bira wi / wê ku çewa lı herema wi / wê da ji navên erdnigariyê hatiye guhartın. Pêvajoyeki wusa dıbe ku hın xwendevanan têxe nav lêgerineki. Her wusa carna wê hın xwendevan derkebın û wê navên rasti yên van deverên ku behs lê hatiye kırın jı malperan ra bêjın û bı vi awayê hem nûçe sererast dıbe û hem ji xwendevan bı vê qenciya xwe ya kıri dıhıse û dıbe xwendevaneki aktivtır. Dema ku nûçe bı navên sexte û derewin tên weşandın, hıngê Kurd bı xwe ji beşdarê wê politikaya Kurdkuj a dewleta Tırkan dıbın û dı nav pêvajoya entegrasyona Tırkbûnê da radıbın lotık û ınçıkan, lewra iroj ku navê gundê me lı ba me bıbe sexte û tırki, wê sıbê ev tışt were serê navê mılet û welatê me ji. Dewletê kartûkan avêtiye ber me û em ji bı van kartûkan şûrê dıjmınê xwe tûjdıkın!
Çewa ku em pê dızanın, politikaya guhertına navên erdnigariya Kurdıstanê wek berdewamiya yasaxkırına navên Kurd û Kurdıstanê hat. Dı eyni demê da paşnavên Kurdan ji hatın betalkırın (navê bavê merıv, carna ji navê eşir an ji herema ku merıv jı wê derê ye, paşnavê merıv bû) û paşnavên qor yên bı zımanê tırki lı ser me hatın ferzkırın. Her çıqas, hê jı despêka avakırına dewleta diktator a Kemal da ji em leqayê vê politikayê tên ji, bı awayeki gışti, pışti sala 1960 i dewleta Tırkan dest vê politikaya guhartına navên erdnigariyê kır. Hıngê, navên pıraniya gund, geli, çem û çiyayên Kurdıstanê bı navên sexte û derewin yên tırki va hatın guhertın. Dewletê eyni tışti lı heremên Kurdan ên dervayê Kurdıstanê ji kır (heremên Qonya, Enqere, Kırşehir, Qeyseri û yên dın).
Lı perçeya Kurdıstanê a ku dı bındestê Tırkiyê da ye da, en hındık 10 hezar gundên Kurdan, Suryani û Ermeniyan hene û navê pıraniya gundan bı awayeki keyfi, bı navên çırto-vırto yên bı zımanê tırki hatın guhertın. Dı hejmara 5 a ya rojnameya Dicle-Fıratê da (1ê sıbata 1963 ya), nıviseki Said Elçi heye ku balê dıkşine despêkırına vê politikaya dewleta Tırkan. Lı Kurdıstanê navên bı zımanê tırki yên tenê hın gundan hene, wan gundan ji dewletê pışti afet an ji avakırına bendavan avakır, lê belê ew lı ser wan deveran hatın avakırın ku navên wan deveran ên bı rasti û esli hene.
Heta nıha qet mın ne got “navên kurdi” yên erdnigariya Kurdıstanê, lewra çewa ku em pê dızanın, Kurdıstan pır kevnar e, en hındık ev 8-9000 salın ku mırov lê ci û war bûne û gund û bajaran avakırıne. Navên heyi jı mirasa vê dirokê ye û ev nav dı sıberojê da, dıbe ku gelek alikariya arkeolog û zımannasan ji bıkın, lewra mıfta û şifra gelek bûyer û qewımandınên diroki dı van navan da weşartine. Lı Kurdıstana iroyin da xeyni Kurdan, Ermeni û Suryani ji, jı nufısa xwe ya nıha pır pır zêdetır hebûne. Em bêjın lı Serhedê merıv jı navê gundan pê derdıxe ka kijan gund yên Ermeniya û kijan yê Kurdan bûye.Xeyni navên bı kurdi, gelek navên di ji, jı van zımanan û zımanên mıletên hêji kevntır mane. Navên gelek gund, çiya, geli û çeman jı navê Kurdıstanê bı xwe ji kevntırın. (jı çavkaniyên heyi em pê dızanın ku navê Kurdıstanê tenê jı hezar sal beriya nıha va heye.) Ma ev navên he bı xwe ji qê diroka me ya lı ser vê axa hanê nadın ispatkırın? Ka lı Tırkan bınêrın, xeyni wan gund û bajarokên ku wan bı xwe avakırine, dı navê kijan bajar û gundi da zımanê tırki heye, û rayên mıletê Tırk çıqas ketiye lı ser vê axa ku wan bı zorê û qetliaman jı xelkên dın sıtand?
Jı aliyê di va dı nav xelkê me da bıkaranina navên rasti û esli gelek xwurt e. Lı gelek deveran, haya gundiyên gundan bı xwe ji, jı navê sexte û derewin ên gundên wan nine, ew bı xwe bı navên sexte yên gundên xwe nızanın. Ez dıbêm qê, bıkaranina navên erdnigariya Kurdıstanê dıbe ku lı hın deveran, jı axaftına bı zımanê kurdi ji zêdetır be. Yani gelek Kurdên ku dev jı zımanê kurdi berdane, pê dızanın lêbele pê napeyvın, dema ku behsa gundê wan wê bıbe, wê bı navê rasti û esl bêjın.
Tesira navên sexte û derewinên bı zımanê tırki tenê bı weşandına nûçeyan va sınorkıri namine, gelek caran dıkare şılıl bıde hızra me ya siyasi û milli ji. Ez dıxwazım lı vê derê nımûneyeki bıdım: Dı şeva 14-15 ya meha yekan a sala 1989 da lı gundeki Cızira Mêrdinê da (hıngê dewleta Tırkan Şırnaxê nekırıbû parêzgeh û Cızirê ji bı pê va gırênedabû), dı dema operasyoneki leşkerên dewleta işkalkar da, gundi lı meydana gund hatın berhevkırın û pışti lêdan, êşkence û tazikırınê, bı zoreki gu xıstın devê gundiyan. Pışti van malûmatan tafıl wê navê “Yeşilyurt”ê were bira we. Gelo çıma navê vi gundi yê rasti û esli nayê bira merıv? Gund gundeki welatparêza bû (ye), jı ber vê welatparêziya xwe, dewleta Tırkan vê belayê ani serê gundiyan. Çewa ku merıv dıkare bıfıkıre, ew ne cara pêşi bû ku dewleta Tırkan vê hovıtiyê dıkır, lê belê ew cara pêşi bû ku gundiyan bı mêrxasi vê hovitiyê eşkere û gıli kırın, bı rêya awuqatên xwe yên welatparêz dozê bırın Dadgeha Mafê Mırovan yê Ewropayê û dewleta Tırkiye lı ser pırsırêka kurdi cara pêşi lı wur hate sucdar û mehkumkırın. Ev gund bû sembola zulma lı ser mıletê Kurd. Gelo çıma ev gund bı navê xwe yê rasti û esli nehate behskırın? Awuqatên Kurd û şaxên heremi yên Komelya Mafên Mırovan ku jı Kurdan pêkdıhat ku bı vê dozê ra mıjûlbûn, çıma bı navê rasti yê vi gundi ra ji mıjûlnebûn?
Gelo çend kes jı me dızanın ku navê vi gundi Cınıbr e û ev gund gundê Mir Bedırxan bı xwe ye? Her wusa ku iro lı gund da neviçırkên Mir Bedırxan dıjin? Ku jı berê va Tırkan baregeha leşkeri lı wır avakırıye. Her wusa kê jı me zanıbû ku gundiyên welatparêz, ên weki gorbuhışt Kamıl Muştak, hê jı sala 1959 a va, lı vi gundi da Newrozê bı agır pirozdıkırın û dılxwaz û aligırên Berzani bûn?
Pışti van malûmatan dıvê merıv jı xwe bıpırse, gelo rastlıhevhatın û tesadufi bû ku dewlata Tırdan a işkalkar vi gundi jı bo vi karê xwe yê hovane hılbıjart? Her wusa bı berxwedan û mêrxasi, eşkere kırın û gılikırına wê reziltiya dewletê ji, gelo hıngê jı her kesi dıhat?
Ez disa vedıgerım ser pırsa xwe, gelo dı biranina gışti ya Kurdan da navê Cınıbrê, an navê sexte û derewin “Yeşilyurt” bı cıh bû? Lı vır ez dıxwazım bêjım ku, nıha xeyni malûmatên ku, ev çend salın ku M.Şerif Mûştak ê hêja lı ser gundê Cınıbrê, û berxwedana wan gundiyên welatparêz dıde, dı çapemeniya kurdi ya bı zımanê kurdi û tırki da merıv leqayê navê Cınıbrê nayê. Em Kurd dıvê ku dı vê mesala navan da ji qedrê İsmail Beşikçi yê hêja bıgrın, lewra ew bı ısrar navên rast û esl bıkartine. (Jı bo gundê Cınıbrê, lı vê kıtêba wi bınêrın: Mêtıngeha Navdewleti Kurdıstan – Zanısti û İdeolojiya Resmi, Dewlet û Demokrasi û Pırsgırêka Kurdi. Weşanên Enstituya Kurdi ya Parisê, 1990, bı zımanê tırki, rûpel 346-347.)
Pışti mırına Kamıl Muştak (7/12/2007), ku ew yek jı 4 kesan û yê heri jêhatitır bû dı gılikırın û dozvekırına vê rûdanê da, navê Cınıbrê disa aktuel bû. Dı çapemeniyê PKK ê, yên Kurdên mayin da û dı ya Tırkan da ev bûyer û gund bı navê “xwe” yê sexte hat biranin.(Malperên Beroj, Kurdıstanpost, Yenı Özgür Politika, Online Gundem, Dicle Haber Ajansı,) Mın bı xwe ji navê Cınıbrê nızanıbû û her wusa mın nızanıbû ku ev gund gundê Mir Bedırxan e. Dema ku pişti wefata Kamıl Muştak, meheki beriya nıha, ez jı nıviseki M.Şerif Mûştak bı van malumatan hısiyam, wek Kurdeki, lı ser navê xwe, mın jı xwe şermkır.
12/01/2008

08/01/2008

Gund, 2000, don, 70x100 cm.


Dimen, 2000, don, 23x42 cm.


Dimenên Kurdıstanê

Dı vê rêze wêneyên xwe da, ez lı ser heremeki ku bı gelek efsane û sembolan hatiye dagırtın xebıtim: Jı wan ciyên ku dirokvanê Yunan Ksenefon cara pêşi leqayê Karduxan hat bıgre, heta çavkaniyên çemên Dicle û Fıratê û çıyayên Araratê. Heremeki ku dı bajarvaniya mırovatiyê da, bı taybeti ji, bı hezaran sal beriya nıha; dı ci û war bûna mırovan û dı despêka çandınê da roleki mezın leyıstiye.
Ev xebata mın a hanê; peywendiyek, an ji, pıraniya caran bı rêya biraninên mın ên salên zarokati û xortaniyê, jı dûr va be ji “vegera” mın a heremeki ye, ku ez lı wê derê hatım dınê û heta bist saliya xwe mezın bûm û paşê ji, bı darêzorê jı wê derê hatım hılkışandın.
Hêzên mezın, bı hevkariya dewletên heremê, dı destpêka sedsala 20 an da, bı hesabên berjewendi û qezancên xwe, çewa ku lı ciyên dınê ji kırıbûn; lı ser Kurdıstanê ji “leyistoka” xwe leyıstın. Jı wê çaxê heta nıha lı seranserê cihanê gelek tışt guhırin û gelek tışt ji hatın gotın, lê belê lı heremê rewş hıma hıma weki xwe ma. Jı aliyê Tırkiyê û Iraqê va wêran û xerakırına bı hezaran gundan, lı bejayiyê çandına bı milyonan mayınan û bı darêzorê ciguhestına gel, heremê jıbo Kurdan kır kemin û dojeh. Jı ew çaxa ku ez jı wır çûme heta nıha, her ev bûyer qewımin.
Jı aliyê dewletên bı hêz û bê hêz ê cihanê va, ixaneta lı mafên azadi, rewa û dadperweri û çarenıvisa gelan, siyaseta dırû û cotpivan bı awaki bê sınor lı ser Kurdıstanê hat pêkanin. Ez wek resameki Kurd, dı nav vê xebata xwe da mın bala xwe da vê babetê; dimeneki ku dıguhıre, têxırakırın û wendadıbe.


Têbıni:
Mın vê nıvisê, jı bo pêşengeha xwe ya ferdi ya resıman, a ku jı 10/ 10/ 2002 ya heta 27/10/2002 yan, lı Eywana Hunerê a Sinemateatroya Aristoteles pêkhat, wek pêşgotına pêşengehê nıvisi û hıngê, dı kataloga huneri ya bajarvaniya Saloniki a bı navê “İkastika” da hate weşandın. Pêşengeh jı aliyê Beşa Çand û Hunerê a Bajarvaniya Saloniki (Yunanistan) va hate pêkanin.

02/01/2008

Hewar 1, 1989, grafika lı ser linolium, 30x16,5 cm.


Çewa mın dest bı çêkırına grafikan kır?

Dema ku cara pêşi mın grafikeki çêkır, ew jı mecbûriyetê dıhat. Jı ber ku polêsên cuntaya Tırkan lı mın dıgeriyan, dıviya bû ku mın fotografê nasnameyeki, ku mın peyda kırıbû, bıguheranda. Bı vi awayi, mın lı ser perçeki plastika ku lı ser zeminên malan radıxın, muhreki wek ya ku lı ser nasnameyan dıxın, bı serê kêrê qewart û paşê ji vê muhrê lı ser fotografê xwe xıst. Bı vê nasnamê ez gelek caran lı bendên qontrolê ên polês û cendırmên cuntayê derbasbûm û her wusa bı vê nasnamê, mın welatê xwe Kurdıstanê lı du xwe hışt û wek penabereki politik gıhiştım Yunanistanê.
Pışti sala 1987 a, dema ku êdi ez lı Akademiya Hunerên Sıpehi (A.H.S.) ya Saloniki da bûm xwendekar, hıngê mın awayê çapkırına berhemeki grafikê ji naskır. Dı rewşekê da ku, dı atolyên resım yên akademiyê da, perwerde û xebata klasik a lı ser modelan (mırovên tazi), merıv dıfetısand û bêzar dıhışt, mın, lı dûrê fermanên perwerdeya akademiki, dı hunera grafikê da jı xwe ra heremeke xwe ifadekırın û serbestiyê peyda kır û nemaze mın dıkarıbû gelek metod û rêyên çêkırına berheman bıcerıbanda. Bı vi awayi, dema ku mın dı sala 1992 ya da beşa resım ya akademiyê qedand, mın wek xabeteki cuda, derdorê bist grafikan ji xıst nav xebata xwe ya diplomatiki.
Jı wê çaxê heta nıho, têkıliya mın a bı hunera grafikê ra her dem zındi û berdewami ma. Dema ku mın dı sala 1997 a da pêşengeha xwe ya pêşi çêkır, mın xwest ku ev pêşengeh, ya grafikan be. Bê guman dema ku ez dıbêm grafik, mebesta mın grafikên ku lı ser dar an ji linolium tên çêkırın ango "jorçapkırın" e, çı yên reş û sıpi û çı ji yên rengin ın. Lewra jı bo çapkırına grafikên ku lı ser metal bı metoda asidê tên kolandın, ku ev ji grafika "jêrçapkırın"ê ye, presa mın tune bû. Lê belê dema ku dı sala 1998 a da mın bıhist ku lı vır, lı Epanomiyê hosteyeki hesınger presên bı vi rengi çêdıke, ez yek jı wan kesên pêşi bûm ku mın jı xwe ra presekê da çêkırınê. Ew hususiyetên xweş yên grafika ku bı metoda asit lı ser metal tên kolandın, ku ew bı xwe rê dıde da ku merıv bı hurlêgerineki zêdetır lı avakırına hereman û bı her cûreyên tonan bıxebıte, bı tevi grafika jorçapkırınê, dı van salên derbasbûyi da bala mın kışandın ser xwe.
Paşê, dema ku dı sala 2000 ya da, mın atolyên nû yên A.H.S. yê Zaningeha Arıstoteles a Saloniki lı Thermi dit, jı ber ku ew bı salan bû ku mın mamosteyên jêhati û hevkar yên beşa grafikê nasdıkır, hıngê beşa grafikê ya Akademiyê jı bo mın bû xwestekeki nû. Bı vi awayi, ku ez jı sala 1997 a û vır va wek mamostê nigariyê, dı perwerdeya dereca liseyê da dıxebıtim, vê carê dı gerepırs û lêgerina zaninê û jı bo hevxebata lı warên cıvati yên wek zaningehê da, ez ê vê carê dı beşa grafikê a A.H.S. da disa bıbûma xwendekar.

Têbıni:
Mın vê nıvisê, bı sedema pêşengeha komi ya grafikan, a ku lı Galeriya “İrmos” a bajarê Saloniki ya Yunanistanê pêk hat, nıvisi. Ev nıvis dı hıjmara 141a ya kovara “Panselinos” a rojnameya “Makedonia” da, dı 19ê gulana 2002 ya da hat weşandın.